معارف بوک

با توجّه به این که «أَغْفَلَ مَا یَکُونُ عَنْهَا» در مقامِ بیانِ حال است، مجموع جمله چنین معنا مى دهد: «هنگام هجوم مرگ، چنین انسانى که اسیر شهوات، آرزوها وشیطان است، در غافل ترین حالات به سر مى برد، و هنگامى چشم باز مى کند که کار از کار گذشته و در آغوش اجل قرار گرفته است».
این احتمال نیز وجود دارد که «اذا» معناى شرطیّت نداشته باشد و «اذا»ى «مفاجات» باشد و آنگاه مفهوم جمله چنین مى شود: «ناگهان مرگ او فرامى رسد، در حالى که در غافل ترین حالات است» البتّه نتیجه هر دو تعبیر یکى است و آن، فرارسیدنِ مرگ، بدون هیچ گونه آمادگى است.
در ادامه این سخن، امام (علیه السلام) مى فرماید: «اى واى بر انسان غافلى که عمرش دلیلى بر ضدّ اوست (و در قیامت گواهى مى دهد که همه امکانات در اختیار او بود امّا از آن بهره نگرفت) و واى به حال انسانى که روزگارش (که باید سرچشمه سعادت او شود) او را به شقاوت کشانَد!»؛ (فَیَالَهَا حَسْرةً عَلَى کُلِّ ذِی غَفْلَةٍ أَنْ یَکُونَ عُمُرُهُ عَلَیْهِ حُجَّةً، وَ أَنْ تُؤَدِّیَهُ أَیَّامُهُ إِلَى الشِّقْوَةِ!).
آرى سرمایه اى عظیم تر و پربرکت تر از ساعات و ایّام عمر انسان وجود ندارد؛ سرمایه اى که گاه بهره گیرى از یک ساعت آن، مى تواند انسان را از پست ترین حالات به اوج عظمت برساند و همچون «حرّ بن یزید ریاحى» از صف اشقیا درآید و در صفوف بهترین صالحان و شهیدان جاى گیرد؛ یا این که در لحظه اى، ضربه اى بر پیکر کفر وارد سازد که پاداشش برتر از عبادت جنّ وانس باشد (همان گونه که درباره امیرمؤمنان على (علیه السلام) در روز تاریخى جنگ احزاب آمده است) و یا شبى از آن را در بستر به سر برد، در حالى که بالاترین معامله را با خدا کرده باشد (آن گونه که در «لیلة المبیت» واقع شد).
چنین عمرى که ساعات و لحظاتش این قدر گران بهاست اگر ده ها سالِ آن، در اختیار انسان قرار گیرد ولى کمترین بهره اى از آن برندارد، آیا حسرت بار