فرموده، دو نظر وجود دارد: بعضى معتقدند که امیرمؤمنان (علیه السلام) این سخن را در داستان «ابن حضرمى» بیان فرمود و ماجرا از این قرار بود که پس از شهادت «محمّد ابن ابى بکر» به دست «عمروعاص» و قرار گرفتن مصر در اختیار او «معاویه» جسور شد و قصد غلبه بر بصره را داشت، نامه اى براى مردم آن سامان نوشت تا آن جا را از اختیار حضرت خارج سازد و این کار به دست «ابن حضرمى» انجام شد و او به اتّفاق گروهى از منافقان بر قسمت هایى از بصره مسلّط شد. هنگامى که این خبر به وسیله «ابن عباس» ـ که براى عرض تسلیت به امیرمؤمنان (علیه السلام) درمورد شهادت محمّد بن ابى بکر به کوفه آمده بود ـ به امام (علیه السلام) رسید حضرت این خطبه را ایراد فرمود و «جاریة بن قلامه سعدى» را که مرد شجاعى بود با گروهى به سوى بصره فرستاد. وى نیز با استمداد از یاران امام (علیه السلام) در بصره به مبارزه با ابن حضرمى ونیروهایش برخاست. ابن حضرمى تاب مقاومت نیاورد و با هفتاد نفر از اصحابش به خانه اى در بصره پناه برد، جاریه به آن ها حمله کرد و همه را نابود ساخت.
نظر دیگر این که امام (علیه السلام) این خطبه را در صفّین بیان فرمود، در آن زمانى که پیشنهاد صلح به آن حضرت (علیه السلام) کردند و او را براى قبول آن تحت فشار قرار دادند.
به هر حال امام (علیه السلام) در این خطبه براى آماده ساختن مسلمانان جهت اجراى دستوراتش، تاریخ گذشته صدر اسلام و فداکارى مسلمانان نخستین را بازگو مى کند و توضیح مى دهد که دلیل اصلى پیروزى آنان انضباط کامل و تسلیم دربرابر فرمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود. اشاره به این که اگر آن انضباط و اطاعت کامل واخلاص در آن ها باشد آنان نیز پیروز مى شوند و اگر راه اختلاف و عدم اطاعت فرمان را در پیش گیرند آینده بدى خواهند داشت.
* * *