بخش دوم
إنَّ الْأَعَاجِمَ إنْ یَنْظُرُوا إلَیْکَ غَداً یَقُولُوا: هذَا أَصْلُ الْعَرَبِ، فَإذَا اقْتَطَعْتُمُوهُ استَرَحْتُمْ، فَیَکُونُ ذلِکَ أَشَدَّ لِکَلَبِهِمْ عَلَیْکَ، وَطَمَعِهِمْ فِیکَ. فَأَمَّا مَا ذَکَرْتَ مِنْ مَسِیرِ الْقَوْمِ إلَى قِتَالِ المُسْلِمِینَ، فَإنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ هُوَ أَکْرَهُ لِمَسِیرِهِمْ مِنْکَ، وَهُوَ أَقْدَرُ عَلَى تَغْیِیرِ مَا یَکْرَهُ.
وَأَمَّا مَا ذَکَرْتَ مِنْ عَدَدِهِمْ، فَإنَّا لَمْ نَکُنْ نُقَاتِلُ فِیمَا مَضَى بِالْکَثْرَةِ، وَإنَّمَا کُنَّا نُقَاتِلُ بِالنَّصْرِ وَالْمَعُونَةِ!
ترجمه
و اگر عجم ها فردا چشمشان به تو (عمر) افتد مى گویند: اساس و ریشه عرب این است، اگر آن را قطع کنید راحت خواهید شد. این فکر، آن ها را در مبارزه با تو و طمع در نابودى و آزارت حریص تر و سرسخت تر مى کند.
اما آنچه یادآور شدى که آن ها به سوى جنگ با مسلمانان آمده اند، (و این دلیل قوت و قدرت آن هاست و تو را نگران ساخته) خداوند بیشتر از تو حرکت آن ها را ناپسند مى دارد، و او بر تغییر آنچه نمى پسندد تواناتر است، و آنچه درباره تعداد زیاد سربازان دشمن یادآور شدى، بدان که ما در گذشته در نبرد با دشمن بر اساس فزونى نفرات پیکار نمى کردیم، بلکه با یارى و کمک خداوند مى جنگیدیم (و پیروز مى شدیم).
شرح و تفسیر
فزونى نفرات دلیل بر پیروزى نیست
این بخش از خطبه درواقع تأکیدى است بر بخش اوّل، و به سه نکته اشاره مى کند: