معارف بوک

شرح و تفسیر
شرورترین مردم!
امام (علیه السلام) در نخستین بخش این خطبه با دلایل منطقى، اشتباه خوارج را در تکفیر مسلمین آشکار ساخت و به مقتضاى بحث منطقى، در نهایت آرامش با آنان سخن گفت؛ ولى در این بخش (بخش دوم) براى شکستن ابهّت خیالى آن ها در میان مسلمانان، آن ها را زیر شدیدترین ضربات سرزنش و ملامت قرار مى دهد، مى فرماید: «شما (خوارج) شرورترین مردم و کسانى هستید که شیطان، آن ها را هدف تیرهاى خود قرار داده و به سرگردانى کشانده است (و افکار شیطانى واعمال ضدّ انسانى شما، بهترین گواه بر این معناست)؛ (ثُمَّ أَنْتُمْ شِرَارُ النَّاسِ، وَمَنْ رَمَى بِهِ الشَّیْطَانُ مَرَامِیَهُ، وَضَرَبَ بِهِ تِیهَهُ).
به یقین گروهى در میان مسلمین به شرارت خوارج پیدا نشدند و به راستى مصداق این آیه بودند: (إسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطانُ فَاَنْسیهُمْ ذِکْرَ اللهِ اُولَئِکَ حِزْبُ الشَّیْطانِ أَلاَ إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ)؛ «شیطان بر آنان مسلط شده و یاد خدا را از خاطر آن ها برده، آنان حزب شیطان اند، بدانید حزب شیطان زیان کاران اند».(1)
و نیز مصداق روشن این آیه بودند که مى فرماید: (قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِیْنَ أَعْمَالاً * الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعَا)؛ «بگو آیا به شما خبر دهیم که زیان کارترین (مردم) در کارها چه کسانى هستند؟ همان کسانى که سعى و تلاششان در زندگى دنیا گم (و نابود) شده، در حالى که مى پندارند کار نیک انجام مى دهند».(2)
سپس به نکته دیگرى اشاره مى فرماید، و آن این که: افراد نادان و جاهل دائماً گرفتار افراط و تفریط اند، گروهى مرا خدا پنداشتند و گروهى کافر؛ مى گوید: