صفحه ٤٤٥

هدایت شوید.
2ـ کسى که بعد از آشکار شدن حق با پیامبر مخالفت کند و از راهى جز راه مؤمنان پیروى کند ما او را به همان راه که مى رود مى بریم و به دوزخ داخل مى کنیم و جایگاه بدى دارد.
3ـ و اگر بخواهند تو را فریب دهند، خدا براى تو کافى است، او همان کسى است که تو را با یارى خود و مؤمنان تقویت کرد ـ و دل هاى آنها را با هم اُلْفت داد! اگر تمام آنچه روى زمین است صرف مى کردى که میان دلهاى آنان اُلفت دهى نمى توانستى! ولى خداوند در میان آنها اُلفت ایجاد کرد! او توانا و حکیم است.
4ـ خداوند کسانى را دوست مى دارد که در راه او پیکار مى کنند گوئى بنایى آهنین اند!
5ـ ... و در دل کسانى که از او پیروى کردند رأفت و رحمت قرار دادیم و رهبانیتى را که ابداع کرده بودند ما بر آنان مقرّر نداشته بودیم گر چه هدفشان جلب خشنودى خدا بود ولى حق آن رعایت نکردند.

تفسير و جمع بندى
در هر یک از آیاتى که در بالا آمد اشاره خاص و ویژه اى به اهمیت مسأله اجتماع و توجه به وحدت و اتحاد شده است، در نخستین آیه بعد از آنکه دعوت به اعتصام به حبل اللّه و عدم تفرقه شده است مى فرماید: و همگى به ریسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسیله وحدت) چنگ بزنید، و پراکنده نشوید و به یاد بیاورید نعمت (بزرگ) خدا را بر خود که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او در میان دل هاى شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او برادر هم شدید (وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمیعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ اِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَاَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَاَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ اِخْواناً).
در این که منظور از حبل اللّه در آیه فوق چیست؟ مفسران تفسیرهاى گوناگونى دارند، در بعضى از روایات آمده است که منظور از حبل اللّه قرآن مجید است که همه باید به عنوان نقطه وحدت به آن چنگ زنند، و در بعضى از روایات آمده منظور خاندان پیامبر (صلى الله علیه وآله) است، و معلوم است که همه اینها به یک حقیقت باز مى گردد،