معارف بوک

تفسير و جمع بندى
در نخستین آیه مورد بحث خداوند نخست اشاره به مسأله مقابله به مثل و مجازات در حق عقوبت مى فرماید و آن را حق مؤمنین مى شمرد (تا دشمن وافراد خطاکار خود را در امنیت نبینند) سپس اشاره به مسأله عفو و گذشت وترک انتقام جویى مى کند و مى گوید کیفر بدى مجازاتى همانند آن است و هر کس عفو و اصلاح کند اجر و پاداش او با خدا است و خداوند ظالمان را دوست ندارد (وَ جَزآءُ سَیِّئَة سَیِّئَةٌ مَثلُها فَمَنْ عَفى وَ اَصْلَحَ فَاَجْرُهُ عَلَى اللّهِ اِنَّهُ لا یُحِبُّ الظّالِمینَ).
با توجه به این که سوره شورى از سوره هایى است که تمام آن در مکه نازل شده و مى دانیم در آن زمان مؤمنان مورد تعرض وسیع و گسترده مخالفان قرار مى گرفتند، قرآن در آیه 39 این سوره به آنها دستور مى دهد که در برابر ظلم تسلیم نشوند، و هنگامى که مورد ستم قرار مى گیرند از دیگران یارى بطلبند و به کمک یکدیگر بشتابند، سپس در آیه 40 به این حقیقت اشاره مى کند که مبادا به خاطر این که بعضى از دوستان شما مورد ستم قرار گرفتند در مقام انتقام جویى برآیید و از حد بگذرانید و خود نیز در صف ظالمان قرار گیرید، حتى اگر در آنجا که عفو آثار سویى ندارد عفو و اصلاح کنید بهتر است.
در این که منظور از اصلاح که در این آیه به دنبال عفو آمده چیست؟ مفسران تفسیرهاى گوناگونى دارند، بعضى اصلاح میان خود و خدا را ذکر کرده اند، و بعضى اصلاح میان مظلوم و ظالم تا این مسأله بار دیگر تکرار نگردد، و بعضى اصلاح خویشتن را از انتقام جویى و خشم و غضب و بعضى ترک قصاص را ذکر کرده اند.{1}
جمع میان این معانى در تفسیر کلى این آیه نیز بعید به نظر نمى رسد. و به هر حال آیه به روشنى این حقیقت را ثابت مى کند که عفو و اصلاحى که به دنبال آن صورت مى گیرد تا ریشه کینه ها براى همیشه کنده شود، و تعبیر «فَاَجْرُهُ عَلَى اللّهِ» (پاداش او بر خدا است) بدون این که اجر معینى حتى بهشت را تعیین کرده باشد نشان مى دهد اجر و پاداش چنین کسى به قدرى عظیم است که جز خدا نمى داند.