معارف بوک

این سخن را با حدیثى از امام صادق (علیه السلام) پایان مى دهیم: «اِنَّمَا الْمُؤمِنُ الَّذى اِذا غَضَبَ لَمْ یَخْرُجُهُ غَضَبَهُ مِنْ حَقّ، وَ اِذا رَضِىَ لَمْ یَدْخُلْهُ رَضاهُ فِى باطِل; مؤمن کسى است که هرگاه خشمگین شود، خشم او را از دائره حق خارج نمى کند، و هرگاه (از کسى) خشنود گردد، خشنودیش او را در باطل وارد نمى سازد».{1}

حلم و بردبارى
نقطه مقابل غضب و خشم لجام گیسخته، حلم و بردبارى و خویشتن دارى است، و همان گونه که از امام حسن (علیه السلام) نقل شده که وقتى از حضرتش درباره تفسیر حلم سؤال کردند فرمود: «کَظْمُ الْغَیْظِ وَ مِلکُ النَّفْس; حلم فرو بردن غضب و تسلّط بر نفس است».{2}
و نشانه آن حسن برخورد با افراد و معاشرت بالمعروف است، همان گونه که در حدیثى از پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) آمده است: «لَیْسَ بِحَلیم مَنْ لَمْ یُعاشِر بِالْمَعْروُفِ مَنْ لابُدَّ لَهُ مِنْ مُعاشِرَتِهِ; کسى که نسبت به افرادى که ناچار است با آنها معاشرت کند خوش رفتارى نداشته باشد، حکیم و بردبار نیست».{3}
افرادى هستند که بر اثر عجز و ناتوانى بردبارى پیشه مى کنند، و در واقع داراى فضیلت حلم نیستند چرا که هر وقت قدرت پیدا کردند، دست به انتقام دراز مى کنند، همان گونه که در حدیثى از امیرمؤمنان على (علیه السلام) مى خوانیم: «لَیْسَ الحَلیمُ مَنْ عَجَزَ فَهُجِمَ وَ اِذا قَدَرَ اِنْتَقَمَ، اِنَّما الْحَلیمُ مَنْ اِذا قَدرَ عَفى; کسى که به خاطر عجز و ناتوانى ساکت شود و اقدام به کارى نکند و به هنگام توانایى انتقام بگیرد حلیم و بردبار نیست. حلیم کسى است که به هنگام توانایى ببخشد».{4}
به هر حال حلم و بردبارى همه کس مخصوصاً براى رؤساء و مدیران و سرپرست هاى خانواده ها، یکى از باارزش ترین فضائل اخلاقى است که سبب پیشرفت و تعالى و حسن مدیریت و جذب دل ها و حل مشکلات عظیم است.