که او شنونده و دانا است (وَ اِمّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ اِنَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ) مى تواند اشاره دیگرى به این معنى باشد که آتش خشم و غضب یک انگیزه شیطانى است که هر کس در برابر آن باید به خدا پناه برد.
شاهد این سخن روایتى است که در تفسیر روح البیان در ذیل این آیه آمده است هنگامى که آیه اول نازل شد ودستور بردبارى در برابر جاهلان داد پیغمبراکرم (صلى الله علیه وآله) عرضه داشت «کَیْفَ یا رَبِّ وَ الْغَضبُ; چگونه مى توانم تحمل کنم» در حالى که خشم و غضب حاصل مى شود؟» آیه بعد نازل شد و حضرت دستور داد که در برابر تحریکات شیطانى به خدا پناه ببر.{1}
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم که جامع ترین آیات قرآن درباره مکارم اخلاق، همین آیه است.{2}
راستى هم چنین است زیرا در برابر خطاها، عفو و پذیرش عذر را در پیش گرفتن، و همه مردم را دعوت به نیکى نمودن، و با جاهلان و نابخردان درگیر نشدن، سه برنامه مهم در رابطه با زندگى اجتماعى و فعالیت هاى جمعى است که اگر هر سه با شرایط خاصش پیاده شود، اکثر مشکلات اجتماعى حل خواهد شد.
* * *
از مجموع آیات فوق اهمیت فضیلت اخلاقى حلم و بردبارى و خطرات رذیله خشم و غضب به خوبى آشکار مى شود.
خشم و غضب در روايات اسلامى
در روایات اسلامى تعبیرات عجیب و تکان دهنده اى درباره خشم و غضب وارد شده است، که از خطرات این رذیله اخلاقى به خوبى پرده بر مى دارد، دوازده حدیث که ذیلا از نظر شما عزیزان مى گذرد، گلچینى از آنها است.