معارف بوک

موثرتر است».؛ (لِیَعِظْکُمْ هُدُوِّی(1)، وَ خُفُوتُ(2) إطْرَاقِی(3)، وَ سُکُونُ أَطْرَافِی(4)، فَإنَّهُ أَوْعَظُ لِلْمُعْتَبِرِینَ مِنَ الْمَنْطِقِ الْبَلِیغ‏ وَ الْقَوْلِ الْمَسْمُوعِ).
به راستى نیز چنین است چرا که گویندگان، هر چند فصیح و بلیغ و نکته سنج باشند، و شنوندگان هرقدر آماده شنیدن، ولى شنیدن کى بود مانند دیدن، هنگامى که انسان مى بیند در یک لحظه مرد شجاع و نیرومندى که آوازه او همه جا را پر کرده بود، به جسم بى جانى تبدیل مى شود که حتى پلک هاى چشم او از حرکت بازمى ایستد، و لب هایش کمترین حرکتى ندارد، بزرگ ترین درس عبرت را فرامى گیرد و پایان زندگى و افول قوت ها و قدرت ها را با چشم خود مشاهده مى کند، تکان مى خورد و در فکر عمیقى فرو مى رود، کدام واعظ توان یک چنین تأثیرگذارى اى را دارد؟
سرانجام در پایان این خطبه با مردم وداع مى گوید و خداحافظى مى کند اما وداعى سوزناک و پرمعنا، مى فرماید: «وداع من با شما، وداع کسى است که آماده ملاقات (پروردگار) است و فردا ارزش ایّام زندگى با من را خواهید دانست، وباطن من براى شما آشکار خواهد شد. و آن زمان که جاى خالى مرا ببینید، و دیگرى بر جاى من نشیند، مرا خواهید شناخت!»؛ (وَدَاعِی لَکُمْ وَدَاعُ امْرِىءٍ مُرْصِدٍ(5) لِلتَّلاَقِی! غَداً تَرَوْنَ أَیَّامِی، وَ یُکْشَفُ لَکُمْ عَنْ سَرَائِرِی، وَ تَعْرِفُونَنِی بَعْدَ خُلُوِّ مَکَانِی وَ قِیَامِ غَیْرِی مَقَامِی).
آرى، هنگامى که آن مظهر عدالت، از میان مردم رخت بربست و آن رهبر دلسوز و مهربان جاى خود را به دیگران سپرد، هنگامى که آن مخزن علوم الهى