معارف بوک

نکته ها
1. پاسخ به چند سؤال
نخست این که تعبیرات یاد شده نشان مى دهد که آیه (الم * أَحَسِبَ النَّاسُ...) مدّتى بعد از جنگ احد در مدینه نازل شده؛ در حالى که مفسّران اتّفاق نظر دارند که این سوره (عنکبوت) در مکّه نازل شده است؛ در زمانى که خبرى از جهاد نبود.
در پاسخ این سؤال گفته اند: معناى مکّى بودن یک سوره این نیست که تمام آن در مکّه نازل شده است؛ بلکه مانعى ندارد اکثر آن در مکّه و یک یا چند آیه آن در مدینه نازل شده باشد، و به دستور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آن آیه را در این جا قرار داده باشند؛ همان گونه که سوره نحل به اتّفاق علما جز سوره هاى مکّى است؛ در حالى که سه آیه آخر آن، به یقین بعد از جنگ احد نازل شده است.
سؤال دوم این که على (علیه السلام) بعد از نزول آیه مزبور از کجا دانست که در زمان حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن فتنه بزرگ واقع نمى شود، در حالى که آیه، اشاره اى به این مطلب ندارد؟
پاسخ این سؤال نیز روشن است؛ زیرا منظور از فتنه و آزمایش بزرگ، خطر انحرافاتى است که از اصول و فروع دین، دامن امّت را مى گیرد و پیداست که تا شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله) زنده است، جلوى چنین انحرافاتى را مى گیرد؛ هنگامى که خورشید غروب کند، خفّاش ها به پرواز درمى آیند و هنگامى که خورشید وجود رسول خدا (صلی الله علیه و آله) غروب کند منافقان به جولان درمى آیند و آزمون بزرگ شروع مى شود!
سؤال سوم این که فتنه و آزمونى که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این خطبه اشاره کرد ـ که بعد از من رخ مى دهد ـ چه بوده است؟ در روایتى که مشروح تر از روایت نهج البلاغه است چنین مى خوانیم: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «إِنَّ أُمَّتِی سَتُفْتَنُ مِنْ بَعْدِی فَتَتَأَوَّلُ الْقُرآنَ وَ تَعْمَلُ بِالرَّأْىٍ وَ تَسْتَحِلُّ الْخَمْرَ بِالنَّبِیذِ وَ السُّحْتَ بِالْهَدِیَّةِ وَ الرِّبَا بِالْبَیْعِ وَ تُحَرِّفُ