خود مى نازد؛ همچون خروس با جفت خود مى آمیزد و همانند حیوانات نر که از طغیان شهوت به هیجان آمده اند با او درآمیخته باردارش مى کند.
(من این موضوع را با چشم خود دیده ام و) براى اثبات آن به مشاهده حسّى حواله مى کنم؛ نه همچون کسى که به دلیلى که ذهنى و ضعیف است حواله مى کند، نظیر آن کسى که مى پندارد، طاووس به وسیله اشکى که از چشم خود فرو مى ریزد جنس ماده را باردار مى کند به این صورت که قطره اشک در دو طرف پلک هاى جنس نر حلقه مى زند و ماده او آن را مى نوشد سپس بى آن که با نر آمیزش کرده باشد، تنها با همان قطره اشکى که از چشمش بیرون پریده است تخم مى گذارد، این (افسانه بى اساسى است و) عجیب تر از افسانه تولید مثل کلاغ نیست.
شرح و تفسیر
عجیب ترین پرنده جهان
به دنبال بخش پیشین این خطبه که در آن، سخن از شگفتى هاى جهان پرندگان به میان آمده بود، امام (علیه السلام) در این بخش از خطبه، روى یکى از زیباترین و شگفت انگیزترین پرندگان دنیا یعنى «طاووس» انگشت مى گذارد؛ همان پرنده اى که در زیبایى و جمال، ضرب المثل است تا آن جا که از پرهاى زیبایش براى نشانه گذارى در قرآن ها و ساختن جارو براى غبارروبى از مکان هاى بسیار مقدّس استفاده مى شود. امام (علیه السلام) به چند قسمت از ویژگى هاى این پرنده اشاره مى کند؛ نخست مى فرماید: «یکى از عجیب ترین آن ها (پرندگان) از نظر آفرینش، طاووس است که خداوند آن را در موزون ترین شکل آفرید و با رنگ هاى مختلف به بهترین صورت رنگ آمیزى کرد؛ با بال و پرهایى که شهپرهاى آن بر روى یکدیگر قرار گرفته و به هم آمیخته و دُمى که دامنه آن را گسترده و بر زمین