صفحه ٤٢

با شما، وداع کسى است که آماده ملاقات (پروردگار) است و فردا ارزش زندگى با من را خواهید دانست و باطن من براى شما آشکار خواهد شد و آن زمان که جاى خالى مرا ببینید و دیگرى بر جاى من نشیند، مرا خواهید شناخت!

شرح و تفسیر
آن زمان که رفتم مرا خواهید شناخت!

امام (علیه السلام) در این بخش از خطبه، در بستر شهادت، آینده خود را شرح مى دهد و وضع مسلمین را بعد از خود، تبیین مى کند نخست مى فرماید: «اگر گام (من) در این لغزشگاه ثابت بماند (و از این ضربت خطرناک رهایى یابم) این همان مطلوب ماست (تصمیم درباره ضاربم یا عفو او بر عهده خود من خواهد بود) و اگر گام بلغزد (و از این جهان رخت بربندم جاى تعجب نیست زیرا) ما در سایه شاخه ها و مسیر وزش بادها و زیر سایه ابرهاى متراکمى بودیم که در آسمان پراکنده شدند و آثارشان روى زمین محو شد»؛ (إنْ تَثْبُتِ الْوَطْأَةُ(1) فِی هذِهِ الْمَزَلَّةِ(2) فَذَاکَ، وَ إنْ تَدْحَضِ(3) الْقَدَمُ فَإِنَّا کُنَّا فِی أَفْیَاءِ(4) أَغْصَانٍ، وَ مَهَابِّ(5) رِیَاحٍ، وَ تَحْتَ ظِلِّ غَمَامٍ، اضْمَحَلَّ فِی الْجَوِّ مُتَلَفَّقُهَا(6)، وَ عَفَا(7) فِی الأَرْضِ مَخَطُّهَا(8)).