صفحه ٤٠٨

شرح و تفسیر
اى برتر از خیال و قیاس و وهم
این بخش از خطبه که آخرین بخش آن است، پاسخى است به سؤال یا سؤالاتى که از بخش هاى پیشین سرچشمه مى گیرد و آن این که: خدایى که چنین صفاتى دارد یعنى هم اوّل است و هم آخر، هم ظاهر است و هم باطن، هم به اشیا نزدیک است و هم از آن ها دور، و علم و قدرت او درباره همه چیز، یکسان است، شناخت کنه صفاتش براى ما میسّر نیست. درست است که علم اجمالى به همه این صفات داریم ولى علم تفصیلى ـیا به تعبیر دیگر، علم به کنه ذات و صفات ـ براى ما میسّر نیست.
امام (علیه السلام) در این جا به گوشه اى از آفرینش انسان و اسرار پیچیده دوران جنینى و نیز اسرار پیچیده تولّد و پس از آن اشاره مى فرماید و نتیجه مى گیرد: تو که نمى توانى به کنه اسرار خلقت خود برسى، چگونه مى توانى انتظار داشته باشى به کنه صفات حق راه یابى؟!
مى فرماید: «اى مخلوقى که با اندام متناسب آفریده شده اى و در محیط محفوظى، در تاریکى هاى رحم و در پرده هاى تودرتوى متعدّد پرورش یافته اى»؛ (أَیُّهَا آلْمَخْلُوقُ السَّوِیُّ(1)، وَ آلْمُنْشَأُ آلْمَرْعِیُّ(2)، فِی ظُلُمَاتِ اَلْأَرْحَامِ، وَ مُضَاعَفَاتِ اَلْأَسْتَارِ. بُدِئْتَ).
آرى! دوران جنینى یکى از شگفت انگیزترین و اسرارآمیزترین دوران هاى خلقت انسان است. نطفه انسان در حالى که در محیطى کاملا بسته و ظلمانى وزیر پرده هاى مضاعف قرار دارد، مراحل تکامل خود را پى درپى طى مى کند و هر روز به مرحله جدیدى گام مى نهد. آفرینشى کاملا موزون و منظّم

1- «سوى» از ریشه «تسویه» به معناى تنظیم و نظام بخشیدن و رعایت تناسب اجزاى شىء است.
2- «مرعى» بر وزن «منفى» به معناى چیزى است که مورد رعایت و حفظ و مراقبت قرار گرفته است.