معارف بوک

عالمى که به علمش عمل نمى کند، و یا از دیگران دریغ مى دارد، بنده ناسپاسى است و با زبان حال مى گوید: من لایق این نعمت بزرگ نیستم.
قابل توجه این که شکر عملى در برابر افراد متفاوت است و در هر جا به شکلى خواهد بود، همان گونه که امیرمؤمنان على (علیه السلام) در حدیث کوتاه و پر معنى به چهار نمونه آن اشاره نموده است، مى فرماید: «شُکْرُ اِلهِکَ بِطوُلِ الثَّناءِ، شُکْرُ مَنْ قَوْقَکَ بِصِدْقِ الْوَلاءِ، شُکْرُ نَظیرِکَ بِحُسْنِ الاَْخاءِ، شُکْرُ مَنْ دوُنَکَ بِسَیْبِ الْعَطاءِ; شکر پروردگارت این است که دائماً ثنایش گویى، شکر کسى که بالاى دست تو است به این است که در پیروى از او صادق باشى، شکر همردیفت آن است که مراتب اخوّت را به خوبى انجام دهى و شکر کسانى که زیر دست تو هستند به این است که از بخشش به آنها مضایقه نکنى».{1}
یکى از شاخه هاى شکر عملى این است که انسان اگر بر دشمنش پیروز شود تا آنجا که ممکن است و مشکلى ایجاد نمى کند، عفو و گذشت را شکرانه پیروزى خود قرار دهد همان گونه که امیرمؤمنان على (علیه السلام) در حدیث معروفش مى فرماید: «اِذا قَدَرْتَ عَلى عَدُوِّکَ فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُکْراً لِلْقُدْرَةِ عَلَیْهِ; هنگامى که بر دشمنانت پیروز شدى، عفو را شکرانه این پیروزى قرار بده».{2}
این نکته نیز شایان ذکر است که یکى از بهترین طرق شکر در برابر نعمت ها انفاق کردن بخشى از آن در راه خدا است، همان گونه که على (علیه السلام) مى فرماید: «اَحْسِنْ شُکْرِ النِّعَمِ اَلاِْنْعامُ بِها; بهترین شکر نعمت ها بخشیدن از آن است».{3}
عبادت و نیایش در برابر پروردگار نیز طریقه دیگرى براى شکرگزارى عملى است، بلکه مطابق احادیث اسلامى بهترین انگیزه عبادت مسأله شکرگزارى ذکر شده، در حالى که انگیزه نعمت هاى بهشت براى عبادت به عنوان عبادت تاجران، و انگیزه ترس از دوزخ به عنوان ترس از بندگان ذکر شده، ولى انگیزه شکر به عنوان عبادت آزادگان تعبیر شده است، در کلمات على (علیه السلام) آمده است: «اِنَّ قَوْمَاً عَبَدوُهُ شُکْرَاً فَتِلْکَ عِبادَةُ الاَْحْرارِ».{4}