مى دانیم که یکى از حربه هاى ناجوانمردانه مشرکان و دشمنان لجوج پیامبر (صلى الله علیه وآله) انواع هتک و توهین ها و دشنام ها و نسبت هاى ناروایى بود که به پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) مى دادند که قلب مبارک آن حضرت را سخت آزار مى داد، ولى با این همه، خداوند به او دستور مى دهد که در برابر آن شکیبایى کند و همه را نادیده بگیرد، و هجر جمیل نماید.
منظور از «هَجْرِ جَمیل» (دورى شایسته) به معنى هجران آمیخته با محبت و حسن خلق و دلسوزى و دعوت به سوى حق است، و این یکى از روش هاى تربیتى در برابر افراد لجوج و نادان مى باشد، که اگر در برابر آنها بایستند بر لجاجت آنها افزوده مى شود، لذا دستور داده شده است که در برابر هتّاکى و بدگویى آنها بى اعتنا بگذرد. بعضى تصور کرده اند که این دستور، قبل از نزول دستور جهاد است و آن را با نزول دستور جهاد منسوخ دانسته اند، در حالى که چنین نیست; زیرا جهاد جایى دارد، و هجر جمیل جاى دیگر.
به هر حال این آیه، عفو و گذشت را مخصوصاً در برابر گروه خاصى که زبان آنها قید و بندى ندارد و بر اثر جهل و نادانى از گفتن هر کلام ناپسند و زشتى ابا ندارند توصیه مى کند; چرا که هجر جمیل بدون عفو حاصل نمى شود.
به گفته مرحوم طبرسى در مجمع البیان این آیه پیامى است به تمام منادیان راه حق و مبلغان اسلام (در هر زمان و مکان) که در برابر خشونت هاى جاهلان و بدگویى هاى متعصبان نادان، بر آشفته نشوند، و خونسردى را از دست ندهند و حسن اخلاق و مدارا را پیشه خود سازند.{1}
* * *
آیات فوق که مخاطبش گاه همه مسلمانان هستند، و گاه شخص پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) به عنوان رهبر مسلمین است به خوبى مقام والاى عفو و گذشت را در برابر حوادث تلخ و ناملائمات روشن مى سازد، و اساس و پایه کار مسلمین را در