صفحه ٣٩١

متعال را بیان مى کند و جالب این که در آغاز از صفات افعال یعنى آفرینش جهان هستى و عجایب و شگفتى هاى آن سخن مى گوید؛ چرا که این بخش از صفات براى همه مردم، قابل درک، و معرفت آفرین است.
مى فرماید: «ستایش، مخصوص خداوندى است که آفریدگار بندگان است؛ خداوندى که گستراننده زمین، جارى کننده سیل در رودخانه ها و رویاننده گیاهان بر کوه ها و تپّه هاست»؛ (الْحَمْدُ لِلَّهِ خَالِقِ آلْعِبَادِ، وَ سَاطِحِ(1) آلْمِهَادِ(2)، وَ مُسِیلِ آلْوِهادِ(3)، وَ مُخْصِبِ(4) النِّجَادِ(5)).
امام (علیه السلام) در این جا نخست به آفرینش انسان ها که شاهکار بزرگ آفرینش است اشاره کرده، بعد به سه موضع (محلّ سکونت و آب که مایه حیات است و موادّ غذایى) اشاره فرموده است تا حسّ شکرگزارى بندگان را برانگیزد و براى معرفت خداوند متعال و شناخت صفات جلال و جمالش که در جمله هاى بعد نقل شده است، آماده سازد.
تعبیر به «عباد» به قرینه جمله هاى بعدى، ناظر به انسان هاست؛ هر چند ذات این تعبیر، مى تواند شامل فرشتگان و جن نیز باشد.
«ساطح المهاد» اشاره به همان چیزى است که در قرآن مجید بیان شده است : (أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادآ)؛ «آیا زمین را محلّ آرامش قرار ندادیم؟».(6)

1- «ساطح» از ریشه «سطح» که معناى آن معروف است گرفته شده و «ساطح» به کسى مى گوید که چیزى رامسطّح و صاف و گسترده کند.
2- «مهاد» و «مهد» در اصل به معناى بستر است و به کره زمین که محل سکونت و استراحت انسان هاست نیز اطلاق مى شود و در این جا به همین معناست.
3- «وهاد» جمع «وهده» به معناى زمین هاى منخفض و گود است.
4- «مخصب» از ریشه «خصب» بر وزن «غصب» به معناى فراوان شدن گیاه است؛ بنابراین «مخصب» به کسى گفته مى شود که زمین ها را پرگیاه و پربرکت کند.
5- «نجاد» جمع «نجد» به معناى زمین مرتفع است و مصدر آن «نجود» است.
6- نبأ، آیه 6.