معارف بوک

آمدند و همه چیز را در اختیار خود گرفتند، و فجایعى به بار آوردند که در تاریخ بشریّت بى سابقه یا کم سابقه بود.
اما در خطبه مورد بحث خط سیر آن ها را به دقت ترسیم مى کند و سرانجام کارشان را بیان مى فرماید.
جالب این که ابن ابى الحدید که تعصّب خاصى در مسئله خلافت بعد از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و خلفاى نخستین دارد، با صراحت اعتراف مى کند که نظر امام (علیه السلام) در این خطبه، به مسئله خلافت و ولایت است، منتها با تکلّف زیاد سعى کرده آن را مخصوص زمان بنى امیه بداند و جمله «حَتَّى إذا قَبَضَ اللهُ رَسُولَهُ» را از «رَجَعَ قَوْمٌ عَلَى الْأَعْقَاب» جدا سازد و به چهل سال بعد از آن پرتاب کند(1)؛ همان توجیهى که سستى آن بر هرکسى نمایان است؛ چرا که ظاهر یا صریح کلام امام (علیه السلام) این است که حرکت به قهقرا بعد از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بلافاصله شروع شد، و تاریخ هم نشان مى دهد که جنایات بنى امیه ریشه هایى در عصر خلفا داشت.
قابل توجه این که در صحیح بخارى که معتبرترین کتاب روایى اهل سنّت است به همین نکته اشاره شده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از حوادث دردناک بعد از خود خبر داد؛ در حدیثى مى خوانیم که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «یَرِدُ عَلَىَّ الْحَوضَ رِجالٌ مِنْ أَصْحَابِی فَیُحلَّوْنَ عَنْهُ فَأَقُولُ: یَا رَبِّ أَصْحَابِی، فَیَقُولُ إنَّکَ لا عِلْمَ لَکَ بِما أَحْدَثُوا بَعْدَکَ إنَّهُمْ اِرْتَدّوُا عَلَى أَدْبَارِهِمُ الْقَهْقَرى؛ گروهى از یاران من روز قیامت در کنار حوض کوثر مى خواهند بر من وارد شوند ولى جلوى آن ها را مى گیرند، مى گویم: پروردگارا این ها اصحاب من اند! مى فرماید: تو نمى دانى بعد از تو چه ها کردند! آن ها به عقب برگشتند (و به سنن جاهلیّت روى آوردند)»(2) کلمه «ارتدوا» در این حدیث، قابل دقّت است.