صفحه ١٥١

ارزش آن از تمامى اموال او بيشتر است و اين ترك لذّات نامشروع است كه رضايت محبوب هستى (خداى متعال) را به دنبال خواهد داشت چنين لذّتى، لذت بخش‌ترين لذّات است.
 
سود نامحدود، معيارى ديگر
همان گونه كه اشاره شد، بعضى از مكاتب اخلاقى معيار ارزش اخلاقى را منفعت و سود عملى مى‌دانند. طبق اين تحليل، تنها اعمال و رفتارى ارزش اخلاقى دارند كه به نوعى براى دنياى مادى سود و نفعى داشته باشند. در مقابل، عملى كه هيچ سودى براى دنياى مادى و رفاه زندگى نداشته باشد، از نظر آنها، بى‌ارزش است.
   شرع مقدس اسلام نيز اصل منفعت را مى‌پذيرد، اما ـ همانگونه كه در بحث لذت گفته شد ـ سود را اعم از مادى و معنوى مى‌داند. سود و منفعت، خود مفهوم وسيله‌اى دارد؛ يعنى سود و نفع دنيوى، وسيله‌اى براى رسيدن به هدفى مطلوب است. نفع داشتن يك معامله به اين معناست كه مى‌توان سود حاصله از آن را در راه نيازهاى ديگر به كار گرفت. بنابر اين، تفاوت ديدگاه اسلام با صاحب نظران اين مكتب در اين است كه: اولا سود و منفعت از نظر آنان منحصر در سود و نفع جسمانى است، در حالى كه بسيارى از منافع، معنوى و روانى است؛ يعنى، اينكه سود حاصل از بعضى رفتارها، عايد روح انسان مى‌شود؛ مثلا بسيارى از مردم خرجهاى كلانى را در راه التذاذ روح خود به كار مى‌گيرند، بسيارى از مسافرتهاى طولانى و تماشاى موزه‌ها، خريد تابلوهاى گران و ... از اين قبيل است. اينكه شخصى براى رسيدن به هر يك از اينها پولهاى زيادى را خرج مى‌كند، معنايش اين است كه براى آنها، بيش از پول و سود مادى ارزش قائل است. ثانياً، سود و منفعت از نظر آنها منحصراً دنيايى است در حالى كه سود و منفعت از نظر اسلام اعم از دنيوى و اُخروى است. طبق اين تحليل، ارزشهاى اسلام تركيبى از ملاكهاى متفاوت ساير مكاتب است، در عين حال ويژگيهاى خاص خودش را داراست.