صفحه ٢٣٢

بنابراين، كليه ارزشها را در اين دستگاه مى‌توان به سه دسته تقسيم كرد: 1. ارزشهاى مستقيم 2. ارزشهاى غير مستقيم 3. ارزشهاى معمولى و متعارف يا كمكى.
 
 روابط بين ارزشها
تمامى ارزشهاى سه‌گانه، برحسب شؤون مختلف فردى و اجتماعى تأثير و تأثر متقابل دارند؛ يعنى از يك طرف ارزشهاى معمولى به انسان كمك مى‌كند تا ارزشهاى متعالى را كسب كند و از طرف ديگر، هر انسان عابدى هم كه از بالاترين ارزشها برخوردار است، در صورت انجام رفتارهاى ضد اخلاقى، مستعد سقوط و انحطاط به مراحل پايين خواهد شد. بين عبادتهاى مستقيم و غير مستقيم هم رابطه متقابل وجود دارد، كسى كه مقيد به رعايت عبادات مستقيم است براى انجام عبادات غير مستقيم آماده‌تر مى‌باشد و عكس آن هم صادق است، كسى كه واجبى از واجبات خدا را ترك كند به عبادات غير مستقيم هم اهميت چندانى نخواهد داد و احتمال سقوط او به مرحله ارزشهاى معمولى و پايين‌تر از آن زياد است.
   انگيزه اوليه انسان در حركتهاى اختيارى و ارادى، ارضاى غرايز حيوانى است. انگيزه‌هايى از قبيل: خوردن، آشاميدن و التذاذ جنسى در انسان بالغ، بالفعل موجودند و منشأ حركات و رفتارهاى اوليه او مى‌شوند. انسانى كه تمامى همتش ارضاء غرايزى از قبيل: خوردن، آشاميدن، ارضاء جنسى و ساير تمتعات است حيوانى بس عجيب است. براى چنين انسانى ـ اگر بتوان نام انسان بر او گذاشت ـ اثرى از ارزشهاى اخلاقى باقى نخواهد ماند، براى او هر چيز و هر كس تا زمانى ارزش دارد كه قابل بهره‌گيرى باشد و خواسته‌هاى او را برآورده كند، اما اگر افراد به حد كافى او را ارضا نكنند يا اشياء و افراد ديگرى بيشتر در التذاذ او را يارى