صفحه ٥٧٨

در سومین جمله مى افزاید: «مناجات هاى طولانى، زبان آنان را خشک و ناتوان نساخته است»؛ (وَ لَمْ تَجِفَّ لِطُولِ الْمُناجَاةِ أَسَلاتُ(1) أَلْسِنَتِهِمْ).
البتّه فرشتگان، دهان و زبانى همچون ما ندارند که براثر کثرت ذکر و مناجات، رطوبت آن کم شود و به خشکى گراید؛ بلکه این تعبیر، کنایه لطیفى است از عدم ضعف و سُستى و خستگى آن ها در مقام تسبیح و نیایش پروردگار!
در چهارمین جمله مى فرماید: «اشتغال به غیر خداوند آن ها را تحت سلطه خود درنیاورده، تا نداى بلند آنان را (در مقام تضرّع و تسبیح) کوتاه سازد!»؛ (وَ لا مَلَکَتْهُمُ الأَشْغَالُ فَتَنْقَطِعَ بِهَمْسِ(2) الْجُؤَارِ(3)، إِلَیْهِ أَصْوَاتُهُمْ).
در حقیقت آن ها جز عبادت و اطاعت و بندگى کار دیگرى ندارند و این کار جزء ذات، وجود و عشق و ایمان آن هاست و هرگز چنین امرى نمى تواند خستگى و ملال بیافریند! همان گونه که یک قلب سالم از ادامه کار به مدّت هفتاد سال نیز احساس خستگى نمى کند و افراد سالم، اصلا وجود قلب را در درون سینه خود احساس نمى کنند.
در پنجمین جمله مى افزاید: «و در مقام اطاعت و بندگى، همچنان دوش به دوش ایستاده اند»؛ (وَ لَمْ تَخْتَلِفْ فِی مَقَاوِمِ(4) الطَّاعَةِ مَنَاکِبُهُمْ).
در ششمین جمله مى فرماید: «راحت طلبى، آنان را به کوتاهى در انجام فرمانش وانداشته است»؛ (وَ لَمْ یَثْنُوا(5) إلَى رَاحَةِ التَّقْصِیرِ فِی أَمْرِهِ رَقَابَهُمْ).
همچنان گردن ها را برافراشته و آماده اطاعت فرمان اند.

1- «أسلات» جمع «أَسَله» به معناى نوک زبان است و در جمله بالا در مورد کسى گفته مى شود که از ادامه ذکر یا بیان چیزى خسته نمى شود و زبانش خشک نمى گردد.
2- «هَمْس» بر وزن «لمس» به گفته «راغب» در مفردات به معناى صداى آهسته و پنهان است.
3- «جُؤار» به معناى صداى بلند است و در جمله بالا اشاره به این است که صداى فرشتگان بر اثر ادامه مناجات پروردگار هرگز به خاموشى نمى گراید.
4- «مَقاوم»؛ شارحان نهج البلاغه غالبآ «مَقاوم» را جمع «مَقام» گرفته اند که در این جا به معناى صفوف است. هر چند در منابع لغت چنین جمعى را نیافتیم.
5- «یَثْنوا» از ریشه «ثَنْى» بر وزن «سنگ» به معناى تا کردن و برگرداندن و نیز کوتاهى کردن است و اگر به مدح کردن، ثناخوانى گفته مى شود به این دلیل که صفات برجسته کسى را یکى بعد از دیگرى مى شمرند.