صفحه ٥٩٤

شرح و تفسیر
ظاهر شدن خشکى ها و آرام شدن دریاها
در خطبه اوّل نهج البلاغه خواندیم که امام (علیه السلام) هنگام شرح آفرینش زمین فرمود: «خداوند نخست آبى جارى ساخت که امواجى متلاطم و متراکم داشت و آن را بر پشت تندبادى شدید، سوار کرد؛ سپس به وسیله باد و طوفان شدید، امواج آب را به هم زد تا کف هایى بر روى آب نمایان شد و از آن کف هاى عظیم، آسمانها (و زمین) را آفرید».
در این بخش از خطبه مورد بحث نیز، اشاره به مطلبى همانند آن مى کند: با تعبیرات تازه و جالب!
نخست مى فرماید: «زمین را بر روى امواج پرهیجان و دریاهاى مملوّ از آب فشرد»؛ (کَبَسَ(1) الأَرْضَ عَلى مَوْرِ(2) أَمْوَاجٍ مُسْتَفْحِلَةٍ(3)، وَ لُجَجِ بِحَارٍ زَاخِرَةٍ(4)).
«امواجى که قسمت هاى بالاى آن متلاطم بود و پیوسته به هم مى خورد و لایه اى ازکف ـ همانندکف هاى دهان شتر به هنگام مستى ـ برروى آن ها پدیدآمد!»؛(تَلْتَطِمُ أَوَاذِیُّ(5) أَمْوَاجِهَا، وَ تَصْطَفِقُ(6) مُتَقَاذِفَاتُ(7) أَثْبَاجِها(8)، وَ تَرْغُو(9) زَبَدآ کَالْفُحُولِ عِنْدَ هِیَاجِهَا).

1- «کَبَس» از ریشه «کبس» بر وزن «حبس» به معناى بستن و فشار آوردن است.
2- «مَوْر» بر وزن «غور» به معناى هیجان و اضطراب است.
3- «مُسْتفحله» از ریشه «استفحال» از ریشه «فحل» گرفته شده و به معناى هیجان و سرکشى است.
4- «زاخره» از ریشه «زخر» بر وزن «فخر» به معناى مملوّ و پُر شدن است.
5- «أواذى» جمع «آذى» بر وزن «قاضى» به معناى موج یا قسمت بالاى آن است.
6- «تَصْطفق» از ریشه «صفق» بر وزن «سقف» به معناى زدن چیزى بر چیز دیگر است به گونه اى که صدایى از آن برخیزد؛ لذا به کف زدن «تصفیق» مى گویند.
7- «متقاذفات» از ریشه «قذف» بر وزن «حذف» به معناى درگیرى و پرتاب شدن بر روى یکدیگر است.
8- «أثباج» جمع «ثبج» بر وزن «سبد» به وسط و میان هر چیزى اطلاق مى شود و به همین مناسبت، گاه به بخش هاى عظیم دریا که در وسط دریا قرار دارد، اطلاق شده است.
9- «تَرْغُو» از ریشه «رغو» بر وزن «نقد» به معناى پیدا شدن رو یه بر شیر و مانند آن است و واژه «رَغْوه» به چربى روى شیر و مانند آن گفته مى شود و در جمله بالا به معناى موادّ تشکیل دهنده زمین است که بر روى آن مادّه مذاب نخستین، پیدا شد.