سپس امام (علیه السلام) در ادامه این حالتِ هولناک، مى افزاید: «گوش ها از صداى رعدآساى دعوت کننده به سوى حسابرسىِ پروردگار، به لرزه درآمده و همه باید نتیجه اعمال خود را دریابند: مجازات و کیفر الهى، یا نعمت و ثواب را»؛ (وَ أُرْعِدَتِ الْأَسْمَاعُ لِزَبْرَةِ(1) الدَّاعِی إِلَى فَصْلِ آلْخِطَابِ، وَ مُقَایَضَةِ(2) آلْجَزَاءِ، وَ نَکَالِ(3) آلْعِقَابِ، وَ نَوَالِ(4) الثَّوَابِ).
در واقع تمام ترس و وحشت، از همین جاست که هیچ کس از سرنوشت خود آگاه نیست و خود را در میان بهشت و دوزخ، و پاداش و عذاب مى بیند.
خوف و وحشت، از این جا ناشى مى شود که هیچ کس از میزان خلوص طاعت هاى خود آگاهى ندارد و از خطاها و لغزش هاى فراموش شده خود باخبر نیست؛ حسابرسى، بسیار دقیق است! و حساب رسان از همه چیز آگاه اند! هیچ راه بازگشتى وجود ندارد و هیچ کس قادر به دفاع از دیگرى نیست.
نکته ها
1. دورنمایى از معاد جسمانى
گرچه درباره معاد و جسمانى یا روحانى بودن آن، در میان جمعى از فلاسفه گفت وگوست، ولى آیات قرآن و روایات اسلامى، هیچ گونه ابهامى در این امر ندارند که روح و جسم انسان ها در جهان دیگر، بازمى گردد و معاد به صورت جسمانى و روحانى انجام مى گیرد. گروه هاى متعدّدى از آیات قرآن و روایات، گواه این مدّعاست. از جمله آیاتى که تصریح مى کند، مردم در قیامت از قبرها