صفحه ١٧٨

شرح و تفسیر
همه غرق احسان اوییم!
امام (علیه السلام) در این بخش از خطبه، اشاره به بخشى از نعمت هاى مهمّ الهى مى کند، نعمت هایى که توجّه به آن ها حسّ شکرگزارى انسان را برمى انگیزد و انگیزه اى براى شناخت خدا و پرهیزکارى مى شود؛ مى فرماید: «(خداوند) براى شما گوش هایى قرار داد که آنچه را برایش اهمیّت دارد بشنود و حفظ کند و چشم هایى که تاریکى ها را کنار زند (و حقایق را آن گونه که هست ببیند) و نیز بدن هایى قرار داد که اعضا را دربر گرفته است. و در ترکیب بندى و تداوم عمر، هماهنگ با یکدیگرند»؛ (جَعَلَ لَکُمْ أَسْمَاعآ لِتَعِیَ مَا عَنَاهَا(1)، وَ أَبْصَارآ لِتَجْلُوَ(2) عَنْ عَشَاهَا(3)، وَ أَشْلاَءً(4) جَامِعَةً لِأَعْضَائِهَا، مُلَائِمَةً لِأَحْنَائِهَا(5)، فِی تَرْکِیبِ صُوَرِهَا، وَ مُدَدِ عُمُرِهَا).
در واقع امام (علیه السلام) در این بخش از سخنان خود، از یک سو اشاره به نعمت بزرگِ تک تکِ اعضاى بدن کرده و از میان آن ها انگشت روى چشم و گوش ـ که مهم ترین وسیله هاى ارتباط انسان با عالم خارج اند و قسمت عمده معلومات انسان از مسیر این دو به دست مى آید ـ گذاشته، و از سوى دیگر، به هماهنگى

1- «عَنا» از ریشه «عنایت» به معناى توجّه و اهتمام به چیزى است و ضمیر در «عَنا» در این جا ممکن است به خداوند برگردد که اشاره به اهداف الهى است که از طریق گوش به انسان مى رسد؛ یا به خود انسان بازمى گردد و اشاره به اهدافى است که انسان از طریق گوش به آن مى رسد و یا به «ما» بر مى گردد و اشاره به مطالبى است که شنیدن آن براى گوش مهم است.
2- «تجلو» از ریشه «جلاء» به معناى واضح و آشکار شدن است.
3- «عَشا» از ریشه «عَشْو» (یا عَشَى) به معناى ضعف چشم و ناتوانى آن است و گاه گفته اند: به معناى شب کورى است.
4- «اَشْلاء» جمع «شِلّ» بر وزن «شن» به معناى عضو و جسد است و در این جا به معناى جسد آمده؛ زیرا بعد از آن مى گوید: «جَامِعَةً لِأَعْضَائِهَا» و گاه گفته اند: به معناى قطعه گوشت مى باشد که در واقع همان عضلات است. این معنا نیز در خطبه بالا صادق است.
5- «اَحْناء» جمع «حِنْو» بر وزن «حلم» به هر چیزى گفته مى شود که نوعى انحنا و پیچیدگى دارد، مانند بسیارى از استخوان هاى بدن.