صفحه ٥٣٦

شرح و تفسیر
آفرینش آسمان ها
امام (علیه السلام) در فراز گذشته این خطبه، به کلیّاتى از تدبیر جهان آفرینش و قوانین حاکم بر آن و تنوّع و کثرت موجودات اشاره فرمود و در این بخش و بخش هاى آینده، به جزئیات آن اشاره مى فرماید و بحث هاى بسیار عمیق و پرمعنایى را درباره آفرینش آسمان ها، فرشتگان، زمین و جهان پایین، آدم (علیه السلام) و چگونگى آفرینش او و انواع روزى هایى که خداوند در اختیار انسان ها قرار داده، مطرح مى سازد.
نخست به سراغ آفرینش آسمان ها مى رود و مى فرماید: «خداوند فاصله هاى وسیع و گشوده (ى کرات آسمانى) را بى آن که بر چیزى تکیه داشته باشد تنظیم کرد و شکاف ها (ى میان هرکدام از کرات) را پیوند داد»؛ (وَ نَظَمَ بِلا تَعْلِیقٍ رَهَوَاتِ(1) فُرَجِهَا، وَ لاَحَمَ(2) صُدُوعَ(3) انْفِرَاجِهَا).
در واقع امام (علیه السلام) در جمله اوّل به همان چیزى اشاره فرموده که در قرآن مجید دو بار به آن اشاره شده است. مى فرماید: (اللهُ الَّذِى رَفَعَ السَّمواتِ بِغَیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا)؛ «خدا همان کسى است که آسمان ها را بدون ستون هایى که بتوانید آن ها را ببینید، برافراشت».(4)

1- «رَهَوات» جمع «رَهْوَة» به گفته بعضى از ارباب لغت (کتاب العین) به معناى برآمدگى بالاى کوه هاست؛ ولى بسیارى دیگر از ارباب لغت آن را از ریشه «رهو» بر وزن «سهو» به معناى گشاده و باز بودن، یا آرام بودن تفسیر کرده اند و در خطبه بالا تفسیر «رهوات» به نقاط گشاده، مناسب تر است و بعضى هم آن را از لغات اضداد دانسته اند که به معناى مکان مرتفع و منخفض، هر دو مى آید.
2- «لاَحَمَ» از ریشه «لحم» به معناى پر کردن شکاف چیزى و به اصطلاح، لحیم کردن است و شاید ریشه اصلى آن همان «لحم» به معناى گوشت باشد که فاصله استخوان ها را پر مى کند.
3- «صُدوع» جمع «صَدْع» بر وزن «حرف» به معناى شکاف، یا شکافتن است.
4- رعد، آیه 2. شبیه همین معنا با اندک تفاوتى در آیه 10 سوره لقمان آمده است؛ مى فرماید: (خَلَقَ السَّمواتِ...).