معارف بوک

شرح و تفسیر
ظاهر شدن کوه ها و چشمه ها
امام (علیه السلام) در این بخش از خطبه ـ که بعد از شرح پیدایش زمین بیان فرموده ـ اشاره به مسئله پیدایش چشمه ها و آثار مهم کوه ها در آرامش زمین و زمینیان کرده است و در واقع مهم ترین اسباب حیات و زندگى را در زمین برشمرده که اوّل «آب» است و دوم «آرامش». مى فرماید: «هنگامى که هیجان آب در اطراف زمین فرو نشست، و زمین، کوه هاى سخت و مرتفع را بر دوش خود حمل کرد، چشمه هاى آب را از بینى کوه ها جارى ساخت؛ و آن را در دشت هاى گسترده و گودال ها (و بستر رودخانه ها) پراکنده و جارى کرد»؛ (فَلَمَّا سَکَنَ هَیْجُ الْمَاءِ مِنْ تَحْتِ أَکْنَافِهَا، وَ حَمْلِ شَوَاهِقِ(1) الْجِبَالِ الشُّمَّخِ(2) الْبُذَّخِ(3) عَلَى أَکْتَافِهَا، فَجَّرَ یَنَابِیعَ الْعُیُونِ مِنْ عَرَانِینِ(4) أُنُوفِهَا، وَ فَرَّقَهَا فِی سُهُوبِ(5) بِیدِهَا(6) وَ أَخَادِیدِهَا(7)).
این تعبیر نشان مى دهد که نخست کوه ها بر صفحه زمین آشکار شدند و سپس چشمه ها؛ این سخن با مطالعات زمین شناسى هماهنگ است که نخست پوسته زمین بر اثر سرد شدن، چین خوردگى هایى پیدا کرد و در این چین خوردگى ها حفره هاى عظیمى بود که آب آسمان را در خود جاى مى داد و سپس از گوشه اى به صورت چشمه جارى مى شد.
تعبیر به «عَرَانِینِ أُنُوفِهَا» که به معناى قسمت هاى بالاى بینى است، در این جا کنایه زیبایى است از قله هاى کوه ها؛ و اساسآ تشبیه برآمدگى کوه ها به بینى تشبیه جالبى است که نشان مى دهد چنان نیست که درون کوه ها پُر باشد، بلکه