عرق، لجام بر دهان ها زده و وحشتى عظیم، همه را فراگرفته است. گوش ها از صداى رعدآساى دعوت کننده به سوى حسابرسىِ پروردگار، به لرزه درآمده، و همه باید نتیجه اعمال خود را دریابند: مجازات و کیفر الهى، یا نعمت و ثواب را.
شرح و تفسیر
صحنه هولناک محشر!
در این بخش از خطبه که به راستى خطبه اى است غرّاء و درخشان و بیدارگر، امام (علیه السلام) بعد از حمد و ثناى الهى و توصیه به تقوا و شرح بى وفایى و بى اعتبارى دنیا، به سراغ معاد مى رود و ترسیمى تکان دهنده از صحنه محشر و حال خلایق در آن روز مى کند، که غافل ترین افراد را بیدار مى سازد و به سوى آن هدف تربیتى که امام (علیه السلام) از این خطبه دارد، گام به گام نزدیک مى کند، به گونه اى که نشان مى دهد این طبیب روحانى، براى درمان دردمندان، کاملاً حساب شده قدم برداشته و برنامه ریزى مى کند.
نخست مى فرماید: «اوضاع این جهانِ ناپایدار، همچنان ادامه مى یابد و زمان ها پشت سر هم، سپرى مى شود و رستاخیز نزدیک مى گردد»؛ (حَتَّى إِذَا تَصَرَّمَتِ اَلْأُمُورُ، وَ تَقَضَّتِ الدُّهُورُ، وَ أَزِفَ(1) النُّشُورُ).
این سه جمله اشاره هاى روشنى به پایان جهان دارد. در نخستین جمله: به گذشت و فناى همه چیز: عمرها، قدرت ها، اموال و ثروت ها و... اشاره مى کند. و در جمله دوم: به پایان گرفتن ماه ها و سال ها و قرن ها، و در جمله سوم: به نتیجه آن، که نزدیک شدن رستاخیز و آشکار شدن نشانه هاى آن است.
امام (علیه السلام) به این که پایان جهان با انقلاب هاى هول انگیزى خواهد بود ـ آن چنان که قرآن مجید در آیات فراوانى بیان کرده است ـ و دوران برزخ چگونه