و نیز از جایگاه پرورش میوه ها در درون غلاف شکوفه ها، و از مخفى گاه هاى حیوانات در درون غارهاى کوه ها و اعماق درّه ها، و از نهانگاه پشه ها در میان ساقه ها و پوست هاى درختان، و از محل پیوستگى برگ ها به شاخه ها و از جاى حرکت نطفه ها از صلب ها (ى پدران و آمیزش با تخمک هاى مادران در درون رحم ها) مطلع است. او از ابرهاى رقیقى که (در آسمان) پیدا مى شود، سپس به هم پیوسته، و متراکم مى گردد و نیز از ریزش قطرات باران از ابرهاى متراکم و آنچه گردبادها با دامن خویش از روى زمین برمى گیرند و باران ها با سیلاب خود آن را فرو مى نشانند و محو مى کنند و از فرو رفتن جانوران زمین، در میان تپه هاى شن (در همه جا و در هر زمان و در هر حال) به خوبى آگاه است!
شرح و تفسیر
او از همه چیز آگاه است
با دقّت در بخش هاى مختلف این خطبه عجیب، روشن مى شود که امام(علیه السلام) یک مسیر بسیار حساب شده را در «معرفة الله» و سپس شناخت این جهان، و بعد از آن، معرفت انسان و تربیت او پیموده است؛ با بیانى که دقیقآ خواننده را در مراحل مختلف این مسیر طولانى رهبرى مى کند و به سرمنزل مقصود، یعنى پرورش یک انسان کامل مى رساند.
در فصل گذشته، بعد از بیان آفرینش زمین و منابع حیاتى آن و سپس آفرینش آدم(علیه السلام) و سرگذشت عبرت انگیز او در بهشت و سپس انتقال به زمین، درباره تقسیم ارزاق و تعیین آجال و سرآمد عمرها سخنان دقیق و روشنگرى بیان فرمود.
براى تکمیل این مباحث، در این بخش از خطبه، سخن از علم خداوند درباره همه چیز و همه کس، در همه جا و همه زمان ها و اسرار درون و برون مى گوید و با تعبیرات بسیار دقیق و ظریف و لطیف، انگشت روى جزئیّات آن مى گذارد؛ به گونه اى که انسان با تمام وجود خود احساس مى کند که همه عالم محضر