معارف بوک

در حدیث پرمعنایى از امام جواد (علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «أَوْهَامُ الْقُلُوبِ أَدَقُّ مِنْ أَبْصَارِ الْعُیُونِ، أَنْتَ قَدْ تُدْرِکُ بِوَهْمِکَ السِّنْدَ وَ الْهِنْدَ وَ الْبُلْدَانَ الَّتِی لَمْ تَدْخُلْهَا وَ لاَتُدْرِکُهَا بِبَصَرِکُ، وَ أَوْهَامُ الْقُلُوبِ لاَتُدْرِکُهُ، فَکَیْفَ أَبْصَارُ الْعُیُونِ؟؛ اندیشه هاى انسانى از دید چشم ها دقیق تر (و عمیق تر) است؛ چرا که انسان گاه شهرهایى را که هرگز با چشم ندیده و در آن وارد نشده است، مانند: «سند» و«هند»، به قوّت اندیشه مى تواند در ذهن خود حاضر کند؛ با این حال، هنگامى که اندیشه ها قادر بر درک کنه ذات پروردگار نیست، چگونه چشم ها توان این کار را دارد؟».(1)
به هر حال، توصیفى که امام (علیه السلام) در این جمله هاى کوتاه در فراز اوّل این خطبه از ذات و صفات خداوند بیان کرده، اوج توانایى انسان را در معرفة الله نشان مى دهد؛ چیزى که بالاتر از آن براى هیچ انسانى ممکن نیست و این گونه توصیف جز از زبان امام معصوم و انسان آگاهى چون على (علیه السلام) هرگز شنیده نشده است.
این سخن را با گفته هایى از ابن ابى الحدید در این زمینه پایان مى دهیم. او در ذیل این فراز از خطبه، چنین مى گوید:
«بدان که توحید و عدل و مباحث شریف الهى (و معارف عقیدتى) جز از کلام این مرد بزرگوار (على (علیه السلام)) شناخته نشده و کلمات بزرگان صحابه غیر از او هیچ چیز از این حقایق را تبیین نمى کند. اصولاً هرگز این مفاهیم به فکر آن ها خطور نمى کرد، چرا که اگر چنین بود، بیان مى کردند و این فضیلت به نظر من بزرگ ترینِ فضایل على (علیه السلام) است».(2)