صفحه ١٨٠

بِأَرْفَاقِهَا(1)، وَ قُلُوبٍ رَائِدَةٍ(2) لِأَرْزَاقِهَا، فِی مُجَلِّلاَتِ(3) نِعَمِهِ، وَ مُوجِبَاتِ مِنَنِهِ، وَ حَوَاجِزِ(4) عَافِیَتِهِ).
این بخش از کلام امام (علیه السلام) تکمیل کننده آن چیزى است که در جمله هاى قبل در مورد هماهنگى اعضاى بدن آمده است. مى فرماید: نه تنها اعضا با یکدیگر هماهنگ هستند، بلکه روح و فکر نیز در جلب منافع و دفع مفاسد با این مجموعه ها همکارى تنگاتنگ دارند. و این همکارى روحانى و جسمانى که بر سراسر وجود انسان حاکم است، از بدایع شگفت آورى است که هرچه زمان مى گذرد و علم پیش مى رود، دقایق و ظرافت هاى تازه اى از آن کشف مى شود و به یقین یکى از بزرگ ترین مواهب الهى و مهم ترین آیات عظمت اوست.
«مُجَلِّلاتِ نِعَمِهِ» از قبیل اضافه صفت به موصوف است و به معناى «نِعَمُهُ الْمُجَلَّلَة» [=نعمت هاى فراگیر] است که عموم انسان ها را دربر مى گیرد و دوست و دشمن، و کافر و مؤمن از آن بهره مى گیرند.
«وَ حَوَاجِزَ عَافِیَتِهِ» به معناى موانع سلامت خداداد است و در این جا جمله اى در تقدیر است و با توجّه به آن، معناى این جمله چنین مى شود: «خداوند راه هاى دفع موانع عافیت را به انسان آموخته است»؛ (مَا یَمْنَعُ حَوَاجِزِ عَافِیَتِهِ).

1- «اَرْفاق» جمع «رِفق» بر وزن «فکر»به معناى منفعت و ملایمت و مدارا کردن است و به هر چیزى که انسان براى رسیدن به اهداف خود از آن کمک مى گیرد، گفته مى شود و در خطبه بالا منظور همین معناست.
2- «رائِده» از ریشه «رَود» بر وزن «شوق» در اصل به معناى جستجوى آب و مرتع است؛ سپس به هر گونه جستجوگرى و طلب چیزى گفته شده است و از آنجا که معمولا کاروان ها قبلا کسى را مى فرستادند که محل مناسبى براى توقف کاروان پیدا کند، سپس آن شخص، کاروان را به آن محل هدایت مى کرد، واژه «رائد» به معناى هدایت کننده نیز به کار مى رود.
3- «مُجَلِّلات» از ریشه «جلال» در اصل به معناى بزرگ شدن است و از آن جا که بزرگ شدن سبب گسترش و شمول و عمومیت مى شود، این واژه به معناى شمول و عمومیت نیز به کار مى رود و «مُجَلِّلاَتِ النِّعَمِ» نعمت هایى است که تمام وجود انسان را فرا مى گیرد.
4- «حواجز» جمع «حاجزه» به معناى چیزى است که مانع و رادع مى شود و «حَوَاجِزُ الْعَافِیَةِ» موانع تندرستى است.