معارف بوک

1. بررسى اجمالى واژه فطرت:
«فطرة» بر وزن «فِعْلَة» و مصدر نوعى است. كلمه‌اى كه در اين وزن استعمال گردد، بر نوعى عمل و يا حالت خاصّى دلالت دارد. مثلاً «جلوس» مصدر و به معناى نشستن است و «جِلْسَه» كه از آن اشتقاق يافته، اسم نوع و به معناى نوع خاصّى از نشستن مى‌باشد؛ كلمه فطرت نيز چنين است و گرچه فعل ماضى آن؛ يعنى «فطر» بر مطلق «خلق» و آفرينش دلالت دارد، اما فطرت نوع خاصى از خلقت را مى‌رساند.
در باب ريشه يابى استعمال كلمه فطرت، ريشه اوليه آن كلمه به معناى شكافته شدن از درون است و در استعمالات بعدى به معناى خلق و آفرينش به كار رفته است. شايد اين كاربرد بدان جهت باشد كه لازمه آفرينش اين است كه پرده عدم دريده و شكافته شود. در قرآن مشتقات واژه فطرت همه در معناى لغوى آن به كار رفته‌اند و گرچه برخى تصور كرده‌اند كه استعمال آن واژه در مورد انسان معناى خاصى را تداعى مى‌كند كه با استعمال آن در مورد آسمان و زمين كه به معناى خلق است، متفاوت مى‌باشد، اما به نظر ما كاربرد آن واژه در مورد انسان به همان معناى لغوى است و عنايت خاصى در اينجا مدّ نظر نبوده است. على رغم كاربرد لغوى واژه فطرت در قرآن، اما بتدريج معناى خاصى از آن برداشت شد و چون واژه هاى فراوانى كه معناى لغوى آن‌ها گستره وسيعى دارد و سپس در عرف مردم و يا عرف گروه خاصّى در مورد خاص استعمال شدند و اصطلاح خاصى از آن‌ها به دست آمد، هم چنين مفهوم اصطلاحى خاصى از فطرت ارائه شده كه اخص از معناى لغوى آن است.
به طور كلى مى‌توان اصطلاحاتى را كه در باب فطرت انسانى وجود دارد، در سه اصطلاح زير خلاصه كرد:
1ـ فطرت هر نوع گرايشى در نهاد انسان است كه داراى سه ويژگى عموميّت، ذاتى بودن و ثبات باشد. در اين اصطلاح، حتى نياز انسان به آب و غذا، و ميل به ارضاى ساير غرايز نيز فطرى محسوب مى‌گردند.
2ـ فطرت فقط شامل گرايش ها و بينش هاى خاص انسانى مى‌شود و تمايلاتى از قبيل عشق به حقيقت و جمال و در رأس همه اين‌ها، عشق به خدا، تمايلات فطرت به حساب مى‌آيند.
3ـ فطرت هر نوع تمايل و بينشى است كه در نهايت به خداوند منتهى مى‌گردد و چنين تمايلى در انسان يافت مى‌شود و لااقل در ساير حيوانات شناخته شده نيست؛ البته ممكن است مرتبه ضعيفى از آن در حيوانات نيز بروز يابد كه از ديد پنهان است.