گسترش معرفت انسان، مسؤوليت او نيز سنگين‌تر مى‌گردد و همان طور كه با داشتن ظرفيت معرفتى بالا پيشرفت انسان بيشتر است، در مقابل انحطاط و سقوط او نيز خطرآفرين‌تر خواهد بود؛ چنان كه اگر كسى كه در پله اول نردبان قرار دارد فرو افتد، صدمه مختصرى مى‌بيند، اما اگر كسى از قله كوه سقوط كند، كاملا متلاشى مى‌گردد.
بنابراين، كسانى كه از معرفت و ظرفيت بالايى برخوردارند، بيش از ديگران بايد نگران عاقبت خويش باشند و كاملا مراقب كردار و رفتار خويش باشند، تا حتّى اندكى لغزش نيز از آنان سر نزند. با توجه به نكته فوق، ره يافتگان به معرفت متعالى همان طور كه در بندگى خدا راسخ ترند و بيشتر به عبادت مى‌پردازند، خوف و هراسشان نيز فزون‌تر مى‌باشد. همان طور كه رجا و اميد بيشترى به خداوند دارند، بيمشان نيز بيشتر است، هر قدر آنان در مسير معرفت الهى اوج مى‌گيرند، خود را كوچك‌تر و ضعيف‌تر مى‌نگرند، چون شناخت فزون ترى به خداوند دارند و بيشتر بر نقص و فقر ذاتى خويش واقف مى‌گردند. بنابراين، ما بايد در تكاپوى عمل به وظيفه خويش و استفاده از ظرفيت وجودى خويش باشيم، و در پى بهانه جويى و مقايسه خويش با بزرگان و اولياى خدا نگرديم و شانه از زير بار مسؤوليت تهى نسازيم.
شعور و معرفت عمومى در هستى
تعرّفت لكل شىء فما جهلك شىء...
حضرت در جمله فوق به معرفت عمومى در عالم تكوين اشاره مى‌كند كه در قرآن و روايات و ادعيه نيز مورد اشاره قرار گرفته و بيان شده است كه همه موجودات از مرتبه‌اى از شعور برخوردارند و بر اساس آن، به خداوند معرفت دارند و به تسبيح او مى‌پردازند؛ از جمله خداوند مى‌فرمايد: ... وَ إِنْ مِنْ شَىء إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ...(1)؛ و هر موجودى تسبيح و حمد او مى‌گويد.
در برخى آيات، خداوند متعال تصريح دارد كه حتّى پرندگان نيز نماز مى‌گذارند و به