اساس ارزش اخلاقى در اسلام
در بخشهاى گذشته، ارزش اخلاقى را توضيح داديم. اكنون اين پرسش مطرح مى‌شود كه آيا منشأ ارزش اخلاقى از ديدگاه مكتب اسلام چيست؟ به روشنى مى‌توان گفت: حلّ اين مسأله از اهميّت فوق‌العاده‌اى برخوردار است و ما در اين بخش به پاسخ آن مى‌پردازيم:
نقش انگيزه در كار اخلاقى
يكى از موضوعاتى كه در اخلاق اسلامى به عنوان اساس ارزش در كارهاى اخلاقى مطرح مى‌شود عبارت است از «نيت» كار و انگيزه‌اى كه انسان را وادار به انجام آن مى‌كند. مى‌توان گفت: اين از ويژگيهاى نظام اخلاقى اسلام است كه «نيت» را به عنوان اساس ارزش اخلاقى و منشأ خوبيها و بديها معرفى مى‌كند و يك فرق كلّى بين نظريه اخلاقى اسلام با ساير نظريه‌هاى اخلاقى خواهد بود، زيرا، در اغلب مكاتب اخلاقى توجّهى به نيت عمل نشده تنها مكتبى كه روى نيّت به عنوان اساس ارزش تكيه كرده و با اين خصيصه شناخته مى‌شود، مكتب اخلاقى كانت است. ولى بايد توجّه داشته باشيم نيتى كه كانت ملاك ارزش قرار مى‌دهد، نيت اطاعت حكم عقل و احترام به قانون است و اين چيزى متفاوت با نظر اسلام خواهد بود. بنابر اين، مكتب اخلاقى اسلام، يك اختلاف با ساير مكتبهاى اخلاقى غير از مكتب كانت دارد كه آنها بر خلاف اسلام اصولا، توجّهى به نيت نكرده‌اند و براى اخلاقى بودن فعل، نيت را معتبر ندانسته‌اند و اختلاف ديگرى هم با «كانت» كه گرچه «نيت» را اساس ارزش مى‌داند ولى نه آن نيّتى را كه اسلام مى‌گويد؛ يعنى، در كيفيت نيت با هم متعارضند. در نتيجه نظريه اسلام با همه مكتبهاى اخلاقى تفاوت دارد كه يا نيت را اصلا معتبر نمى‌دانند و يا مثل مكتب كانت كه نيت خاصى را متفاوت با آنچه اسلام مى‌گويد معتبر مى‌داند.
از آنجا كه منظور، از نيت در اين بحث همان انگيزه كار مى‌باشد، مى‌توان گفت: اصولا هيچ كار اختيارى بدون يك «نيت» و انگيزه انجام نمى‌گيرد و هر كار كه از روى اختيار انجام گرفت،