طايفه جن مىداند كه از آتش آفريده شده و مستقل از انسان است. بنابر اين، شيطان در قرآن به معناى هواى نفس يا نفس امّاره يا قوّه واهمه يا يكى ديگر از قواى نفس نيست و موجودى مستقل است. البتّه، كلمه شيطان گاهى به انسان شرور نيز اطلاق مىشود و شايد از ديد لغت احياناً، به موجودى شرير مثل هواى نفس نيز اطلاق مىشود، امّا آنجا كه ابليس و جنود ابليس گفته مىشود كه شيطان نيز به همان «ابليس» منصرف است قطعاً، در اين موارد، منظور از آن، هواى نفس يا نفس امّاره و نظاير آنها نيست. مثل آيه:
«يا بَنى ادَمَ لايَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطانُ كَما اَخْرَجَ اَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ»(1)
اى فرزندان آدم (بپاييد) كه شيطان فريبتان ندهد چنانكه پدر و مادرتان را از بهشت بيرون راند.
كارهاى شيطان
كارهايى كه شيطان مىكند در قرآن تحت چند عنوان، فرموله شده كه توجّه به آنها براى انسان ضرورى است. اجمالا، مىتوان گفت: عمده كار شيطان، وسوسه كردن انسان است كه در چند مورد از آيات قرآن، سخن رفته است نظير آيه:
«فَوَسْوَسَ اِلَيْهِ الشَّيْطانُ قالَ يا ادَمُ هَلْ اَدُلُّكَ عَلى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْك لايَبْلى»(2)
پس شيطان به او وسوسه كرد گفت: اى آدم آيا ترا هدايت كنم به درخت ابديت و قدرتى كه كهنه نشود.
و آيات سوره ناس كه عمومى است و به همه انسانها مربوط مىشود:
«قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ... مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنّاسِ الَّذى يُوَسْوِسُ فى صُدُورِ النّاسِ.»
بگو پناه مىبرم به پروردگار و صاحب اختيار آدميان .... از شرِّ وسوسه شيطان كه وسوسه مىكند در دل انسان.
سؤالى كه در اين زمينه طرح مىشود اين است كه وسوسه در دل انسان و به تعبير قرآن در سينه انسان، به وسيله شيطان چگونه انجام مىشود؟ از چه راههايى و به وسيله چه عواملى آن را در ذهن انسان ايجاد مىكند؟