معارف بوک

ويژگيها و حيثيتها در مفاهيم اخلاقى
مفاهيم اخلاقى به اين لحاظ كه در دايره اخلاق قرار دارند، از ويژگيها و كيفيتهايى برخور دارند كه به تعدادى از آنان اشاره مى‌كنيم: 
رابطه ويژه مفاهيم اخلاقى با فعل اختيارى
الفاظى را كه در مسائل و موارد اخلاقى بكار مى‌رود مى‌توان به سه گروه تقسيم كرد:
   الف) بعضى از اين الفاظ به غايات و نتايج اخلاق مربوط مى‌شوند،نظير: مفاهيم فلاح، فوز و سعادت؛ و در مقابل آنها مفاهيم خسران، شقاوت و هلاكت. اينگونه مفاهيم، تنها مى‌توانند بيان‌كننده صفات نتيجه افعال اخلاقى باشند. و هيچ‌گاه خود فعل اختيارى يا صفت اخلاقى متّصف به اين صفات نمى‌شوند مگر به طور مجازى. و از آنجا كه محدوده اخلاق، افعال اختيارى و يا صفات و ملكات نفسانى است نمى‌توان اين گروه از مفاهيم را از عناوين اخلاقى به حساب آورد.
   ب) گروه دوم مفاهيمى هستند كه هم صفت براى افعال اختيارى و صفات و ملكات نفسانى واقع مى‌شوند و هم صفت براى اعيان و اشياء خارجى قرار مى‌گيرند كه كاملا با افعال اختيارى و اخلاقى انسان بيگانه هستند. نظير: مفاهيم خير و شر و مفاهيم حُسن و سوء در اصطلاح قرآن يا حسن و قبح در اصطلاح علم كلام. حسن و سوء كه در قرآن و نيز در محاوره‌ها و مكالمات عرفى معمولا، در مقابل هم بكار مى‌روند هم به اشياء خارجى اطلاق مى‌شوند و هم به افعال اختيارى و اخلاقى، چنانكه احياناً، در مورد اشخاص نيز بكار مى‌روند؛ از اين رو، اينگونه مفاهيم را نيز نمى‌توان بطور مطلق از مفاهيم اخلاقى به حساب آورد و تنها هنگامى كه در مورد افعال اخلاقى بكار مى‌روند و با اين قيد كه صفت براى فعل اختيارى يا ملكات نفسانى باشند از مفاهيم اخلاقى شمرده شده و معناى ارزشى به مفهوم اخلاقى آن مى‌يابند.