معارف بوک

«وَ لاتَكْسِبُ كُلُّ نَفْس اِلاّ عَلَيْها وَ لاتَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرى.»(1)
و آيه 15 سوره اسراء
«مَنْ اهْتَدى فَاِنَّما يَهْتَدى لِنَفْسِه وَ مَنْ ضَلَّ فَاِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها وَ لاتَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرى.»
   كه اين دو آيه (164 سوره انعام و 15 سوره اسراء) از دو آيه قبل (7 سوره زمر و 18 سوره فاطر) جامعترند و هر دو حقيقت فوق را ـ يكى اينكه آثار سوء كار بد به كننده آن برمى‌گردد. دوم اينكه اين آثار به ديگران تحميل نمى‌شود ـ يك جا بيان كرده‌اند و سرانجام، در آيه 38 تا 41 سوره نجم كه از جامعترين اين آيات است مى‌فرمايد:
«اَنْ لاتَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرى وَ اَنْ لَيْسَ لِلاِْنْسانِ اِلاّ ما سَعى وَ اَنَّ سَعْيَه
سَوْفَ يُرى ثُمَّ يُجْزيهُ الْجَزاءَ اْلاَوْفى.»
   اين آيه به طور جامع بيان‌كننده ابعاد مختلف اصل مورد بحث ما در بند (ج) خواهد بود، ابعادى كه خداوند آن را به همه انبيا گفته است و آنان مأمور بوده‌اند آنها را به مردم ابلاغ كنند و حقانّيت و قطعيّت آنها را مورد تأكيد قرار دهند: نخست آنكه نتايج افعال انسان به خود وى برمى‌گردد، دوم آنكه هيچ كس بار شخص ديگر را نمى‌كشد، و سوم آنكه هيچ كس جز آنچه خود تلاش نموده حاصلى ندارد و چيز ديگرى عايد وى نمى‌شود كه:
      «وان ليس للانسان الاّ ما سعى»
   بعضى از ساده‌انديشان گمان كرده‌اند كه اين آيه و نظاير آن بيان‌كننده يك اصل اقتصادى و يك قانون تشريعى است و اين حقيقت را مطرح مى‌كند كه انسان در جامعه و در زندگى مادى جز آنچه را كه به وسيله كار و تلاش به دست مى‌آورد مالك چيز ديگرى نخواهد بود. حقيقت اين است كه درستى و يا نادرستى اصل اقتصادى نامبرده در مبحث اقتصاد بررسى مى‌شود و ما در اينجا درباره آن قضاوت نمى‌كنيم. سخن ما اين است كه اصل مزبور خواه صحيح باشد يا سقيم، قرائن دلالت دارند بر اين كه آيه فوق ارتباطى با آن اصل اقتصادى ندارد و ناظر به يك حقيقت اخروى و مربوط به قيامت است كه در آنجا كسى بار كس ديگرى را تحمّل نمى‌كند و جز سعى و تلاش خويش چيزى ندارد و چنانكه در آيات 7 و 8 سوره زلزال نيز فرموده است هركسى تلاشهاى خود را خواهد ديد و به پاداش كامل و وافى آنها خواهد رسيد.