مى گرفت، از ترس خدا رنگ رخسارشان دگرگون مى‌شد و همچنين امام حسن[(عليه السلام)]هرگاه وضويشان را به پايان مى‌بردند، رنگ رخسارشان دگرگون مى‌گشت. از ايشان درباره آن حالت سؤال شد، حضرت فرمود: كسى كه مى‌خواهد بر خداوند صاحب عرش وارد شود، روا است كه رنگ رخسارش دگرگون شود».
ترديدى نيست كه معصومان(عليهم السلام) گناهى مرتكب نشده بودند تا از عذاب و كيفر الهى بترسند. حالتى كه در هنگام عبادت در آنان پديد مى‌آمد، به جهت ترس از آتش جهنم نيز نبود، بلكه در اثر درك عظمت خداوند و حقارت انسان در برابر او، حالت خشيت در ايشان پديد مى‌آمد. اين حالت براى ديگران نيز متناسب با درك و معرفت ايشان به خداوند رخ مى‌دهد؛ ولى عالى ترين مرتبه آن در معصومان(عليهم السلام) به وجود مى‌آيد كه در اوج معرفت به خداوند قرار دارند.
بهره عموم بندگان از عبادت و نعمت هاى معنوى خدا
حقيقت عبادت اين است كه بنده بر اساس معرفتش درك كند كه هستى از آنِ خداوند است و همه كمالات و خيرها به ذات اقدس الهى منتهى مى‌شود؛ آن گاه وقتى خود را در برابر چنين پروردگارى يافت، احساس حقارت مى‌كند و خود را در برابر خداوند بى مقدار مى‌يابد. چنان كه گفتيم اين معرفت مراتب دارد و فاصله بين عالى ترين مراتب آن با مرتبه فرودين، ميل به بى نهايت دارد. كسانى كه معرفتشان به خداوند محدود است خداوند را كسى مى‌شناسند كه امر و نهى دارد و اگر كسى او را اطاعت كند، بهشت را نصيبش مى‌سازد و اگر از وى فرمان نبرد، گرفتار جهنم مى‌شود؛ يعنى توجه آنان بيشتر به بهشت و جهنم معطوف است، نه خداوند؛ از اين جهت ما به هنگام عبادت يا توجه مان
به سوی تو
جلسه چهاردهم: تجلّى عبوديت در نماز (1)