صفحه ١٨٧

در هر صورت عالمين به مجموعه موجودات باشعور اختصاص ندارد، و چون «عوالم» همه مجموعه ها و موجودات ممكن را شامل مى‌شود در مقام بيان ربوبيت الهى، مناسب است كه عالمين بر همه موجودات و ممكنات اطلاق گردد تا ربوبيت مطلق خداوند بر گستره عوالم هستى استفاده شود، نه اينكه تنها بر انسان، جن و ملك اطلاق شود تا تنها محدوده‌اى از تدبير و ربوبيت الهى بيان گردد.

 عظمت جهان آفرينش
روشن شد كه به هر مجموعه‌اى از موجوداتْ، عالَم مى‌گويند؛ اما ملاكى كه باعث مى‌شود افراد هر مجموعه گرد هم آيند و از مجموعه ديگر متمايز شوند، براى ما روشن نيست؛ چنان كه درباره «امّت» نيز ملاك مشخصى براى اطلاق امّت براى هر گروهى از انسان ها نمى‌شناسيم و ممكن است كه چنين اطلاقى ـ چه در مورد «امّت» و چه در مورد «عالم» ـ اعتبارى و قراردادى باشد و در جايى كه كسى گروهى از انسان ها را يك امّت مى‌نامد، ديگرى آنها را چند امّت بشمارد و بالعكس، و هر يكْ تفاوت نگرش خود را به قرارداد و اعتبار خاصى مستند كند. در هر صورت براى هر مجموعه و نظامى از موجودات، عنوان عالم اطلاق شده است.
آنچه در اينجا براى ما مهم است و توجه به آن ارزش و كيفيت نماز را بالا مى‌برد، درك اين معنا مى‌باشد كه خداوند، پروردگار عالميان است و تدبير همه موجودات را به عهده دارد. هريك از ما ـ هر چند اندك ـ درباره منظومه شمسى و سياراتى كه در اين منظومه بر گرد خورشيد در حركتند و اقمار سيارگان و جاذبه و ارتباطات و نظم دقيق حاكم بر اين منظومه، اطلاعاتى