سراسر جهان حتى جمادات، از هدايت الهى برخوردارند. هدايت موجودات حيوانى ـ از جمله انسان در خصوص قوا و نيازهاى حيوانى ـ از طريق غرايز انجام مى‌پذيرد و غرايزْ حيوان را به كمال خاص خود رهنمون مى‌سازند.
با توجه به برخوردارى همه موجودات از هدايت الهى و تعابيرى كه در قرآن به كار رفته است، مى‌توان ادعا كرد كه حتى جمادات و حيوانات از شعور باطنى برخوردارند. ماهيت و شعاع هدايت تكوينى موجودات و نيز درك باطنى آنها براى ما ناشناخته است؛ اما قرآن بر وجود نوعى شعور باطنى در آنها اشاره دارد؛ و از جمله، همه موجودات عالم را تسبيح كننده خود معرفى مى‌كند و مى‌فرمايد: «يُسَبِّحُ للهِِ مَا فِي السَّمَوَاتِ وَمَا فِي الاَْرْضِ؛(145) آن چه در آسمان ها و زمين است خداوند را مى‌ستايد».
در جاى ديگر مى‌فرمايد: «أَلَمْ‌تر أَنَّ اللهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَوَاتِ وَالاَْرْضِ وَالطَّيْرُ صَافَّات كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاَتَهُ وَتَسْبِيحَهُ وَاللهُ عَلِيمٌ بِمَا يَفْعَلُونَ؛(146) آيا ندانسته‌اى كه هر كه [و هر چه] در آسمان ها و زمين است، براى خدا تسبيح مى‌گويند، و پرندگان [نيز] در حالى كه در آسمان پر گشوده‌اند [تسبيح او مى‌گويند]؟ همه ستايش و نيايش خود را مى‌دانند، و خدا به آنچه مى‌كنند داناست».
ب) هدايت خاصه تكوينى
گفتيم كه همه موجودات ـ اعم از جماد، گياه و حيوان ـ در گستره طبيعت از نوعى هدايت تكوينى و طبيعى بهره مندند. همچنين حيوانات از هدايت هاى