صفحه ١١٣

عبادت و نماز است، و از جمله راه ها، بررسى احوال بندگان خالص خداست كه به مراتب عالى خودسازى و اخلاص در عبادت رسيده‌اند.
 
 مراتب سه گانه عبادت كنندگان
علماى اخلاق با تأسّى از معصومان(عليهم السلام) مباحثى را در مراتب نيّت در عبادت و تقسيم بندى عبادات ذكر كرده‌اند. در اين جهت امام صادق(عليه السلام) در يك تقسيم بندى براى بندگان خدا مى‌فرمايند: «أَلْعِبادُ ثَلاثَةٌ: قَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَوْفاً فَتِلْكَ عِبادَةُ الْعَبيدِ، وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالى طَلَباً لِلثَّوابِ فَتِلْكَ عِبادَةُ الاُْجَراءِ، وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ حُبّاً لَهُ فَتِلْكَ عِبَادَةُ الاَْحْرارِ وَ هِيَ أَفْضَلُ الْعِبادَةِ؛(65) عبادت كنندگان سه دسته‌اند: گروهى كه خدا را به جهت ترس [از جهنم] عبادت مى‌كنند، اين عبادت بردگان است، و گروهى كه براى رسيدن به ثواب و پاداش خداوند را عبادت مى‌كنند، اين عبادت اجيران و مزدگيران است؛ و گروهى كه خداوند را فقط به جهت محبت به او عبادت مى‌كنند، اين عبادت آزادگان و برترين عبادات است».
روايات متعددى درباره تقسيم بندى عبادت كنندگان وارد شده كه مضمون همه آنها اين است كه نيّت افراد براى عبادت خدا، متفاوت است و در كل، عبادت كنندگان از سه انگيزه براى عبادت خدا برخوردارند: دسته‌اى كه تنها ترس از عذاب خدا آنان را به عبادت وا مى‌دارد كه اگر خداوند جهنم را نمى‌آفريد و عذاب عالم برزخ و قيامت در كار نبود و مطلقاً كسى عذاب نمى‌شد و مردم تنها از لحاظ برخوردارى از اصل ثواب، مراتب آن و درجات بهشت متفاوت مى‌بودند، اين دسته خدا را نمى‌پرستيدند؛ چون آنان طمعى به بهشت