بررسى ادبى واژه «عالمين»
واژه «عالمين» جمع «عالم» است. البته عالم اسم جمع است و از جنس خود مفردى ندارد و به گروهى از خردمندان گفته مى‌شود؛ امّا در زبان عامه مردم، عالم بر همه پديده ها و موجودات ـ از جاندار گرفته تا بى جان، انسان و پديده هاى ديگر ـ اطلاق مى‌شود. در آيه شريفه «الْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِينَ» نيز، عالم به همين معناست.(106)
برخى گفته‌اند «عالمين» جمع حقيقى نيست و اسم جمع است و برخلاف قاعده، وزن جمع سالم را دارد؛ چون مفردى ندارد و نمى‌تواند جمع «عالَم» باشد؛ چون عالَم بر ماسوى الله اطلاق مى‌شود؛ چرا كه از «علامت» مشتق گرديده كه به معناى دلالت كننده بر صانع است، و عالمون به صيغه جمع، فقط بر عقلا بايد اطلاق شود، و محال است كه جمع عالَم باشد؛ زيرا جمع نمى‌تواند اخص از مفرد باشد.(107)
راغب اصفهانى مى‌گويد: عالم در اصل اسم چيزى است كه به وسيله آن نشان مى‌كنند؛ مثل: مُهر و خاتَم... و چون آلت و نشانه است، بر وزن اسم آلت آمده؛ پس عالَم و جهان ابزار و آلتى است كه بر ايجاد كننده و صانعش دلالت دارد. از آن رو عالم جمع بسته مى‌شود كه هر نوعى براى خود عالمى به حساب مى‌آيد و گفته مى‌شود: عالم انسان، عالم آب و عالم آتش. در روايت آمده است: «إِنَّ للهِ بِضْعَةَ عَشَرَ أَلْفَ عالَم؛ خدا را چندين ده هزار عالم است»؛ اما جمع سالم عالم با «ون» و «ين» است [و گفته مى‌شود عالمون و عالمين] چرا كه مردم نيز در ضمن آن جمع قرار دارند و انسان وقتى غير انسان را در لفظ با خود شركت دهد، حكم خود را بر آن غالب مى‌گرداند.(108)
به سوی تو
جلسه دوازدهم: ربوبيت الهى و تدبير جهان