صفحه ٢٧٣

يَفْعَلُونَ؛(179) آيا ندانسته‌اى كه هر كه (و هر چه) در آسمان‌ها و زمين است براى خدا تسبيح مى‌گويند، و پرندگان نيز در حالى كه در آسمان پرگشوده‌اند (تسبيح او مى‌گويند)؟ همه ستايش و نيايش خود را مى‌دانند، و خدا به آنچه مى‌كنند دانا است.
پرندگان در آسمان نماز مى‌خوانند. آنها نماز خويش را ياد دارند. «عبادت» و «عبوديت» اساس خلقت و فوق همه ارزش‌ها است: ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاّ لِيَعْبُدُونِ.(180) انسانى كه مسجود ملايكه واقع مى‌شود انسانى است كه در مراتب عبوديت به درجاتى عالى نايل شده است.
از اين رو بايد در جامعه، زمينه توجه هر چه بيشتر به خدا و پرستش‌ها و عبادت‌هاى آگاهانه فراهم شود. بدترين خطرى كه جامعه انسانى را تهديد مى‌كند آن است كه انسان بنده بودن خويش را فراموش كند و پرستش خدا در جامعه مورد تحقير و تضعيف قرار گيرد و به جاى «عبادت سرا»، «فرهنگ‌سرا» درست كنند و مردم را به اسم هنر و موسيقى و حركات موزون و سرگرمى، از پرستش خدا باز دارند! و در وقت نماز و عبادت خدا در فرهنگ‌سراها به تماشاى فيلم مشغول كنند و يا در مراكز ديگر به سرگرمى بپردازند! اين بدترين خطرى است كه يك جامعه اسلامى را تهديد مى‌كند. بايد جامعه اسلامى به گونه‌اى باشد كه انسان از ديدن در و ديوار آن به ياد خدا بيفتد: رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِيتاءِ الزَّكاةِ يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصار(181) مردانى كه نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از ياد خدا و برپاداشتن نماز و دادن زكات، به خود مشغول نمى‌دارد، و نگران روزى هستند كه دل‌ها و ديده‌ها در آن زير و رو مى‌شود.
يكى از اسرارِ سفارش به بلند ساختن معابد، گنبدها و گلدسته‌ها آن است كه اين مراكز در ديد مردم باشد و هرگاه گناهى از آنان سر مى‌زند، به وسيله اين پرستش‌گاه‌ها به ياد خدا بيفتند. حتى در كشورهاى اروپايى كه ساختمان‌هاى بلندى مى‌سازند، اجازه داده نمى‌شود كه در كنار يا نزديك كليسا ساختمانى بلندتر از كليسا ساخته شود. از نظر آنان، اين عمل نماد خداپرستى در جامعه است و بايد مردم دائماً از طريق اين مراكز عبادى به ياد خدا باشند. بدترين خطر براى جامعه آن است كه به تدريج مساجد و معابد ويران شود و به جاى آن، ساختمان‌هاى