جلسه چهلم: ديدگاه دينى و سكولاريستى به حكومت
1. روش استقرايى و تحليلى در بيان وظايف حكومت
در مورد اين پرسش كه وظايف اصلى حكومت چيست، دو راه براى پاسخ وجود دارد: روش استقرايى و روش تحليلى. در روش اول، جوامع امروز دنيا مورد بررسى قرار گرفته و نيازهاى آنها را مورد توجه قرار مى‌دهند. بدين وسيله، شمارى از نيازها شناخته مى‌شود و دولت در فعاليت‌هاى خويش موظف به تأمين آنها مى‌گردد. در روش دوم «زندگى اجتماعى انسان» مورد تحليل قرار مى‌گيرد. هر چند اين روش به نوعى متوقف بر استقرا است، ولى اين استقرا با تحليل‌هاى عقلى همراه است. براى مثال، ما در وجود خويش و از طريق وجدان، نيازهاى شخصى خويش را درك مى‌كنيم و هر فردى در زندگى خود در پى تأمين اين نيازها است. شناخت اين گونه نيازها، محتاج دليل و برهان نيست؛ چون امرى است وجدانى و براى همه كس قابل درك است؛ مانند: نياز به غذا، لباس، مسكن، همسر و امنيت. هر چند نياز انسان به غذا، آب، پوشاك و مانند آنها با وضوح، قابل درك است، ولى در باره چگونگى تأمين اين نيازها، اعم از فردى يا اجتماعى، ديدگاه‌هاى گوناگونى وجود دارد. برخى معتقدند بشر اوليه در جنگل‌ها و غارها به صورت «فردى» زيست مى‌كرده است. در آن هنگام، هنوز «زندگى اجتماعى» شكل نگرفته بود و طبيعتاً براى رفع گرسنگى خويش از آنچه در طبيعت مانند: گياه و ميوه وجود داشت، استفاده مى‌كرد. او براى فرار از سرما و گرما به جنگل و كوه پناه مى‌برد و هرگاه باران يا برف مى‌باريد، غارها جايگاه امنى براى او محسوب مى‌شد. آن‌گاه كه زندگى اجتماعى شكل گرفت نوع تأمين نيازمندى‌ها متفاوت گشت؛ براى مثال، تهيه خوراك و لباس از حالت بسيط آن خارج شد، تا اين كه امروزه فعاليت‌هاى پيچيده و متعددى براى تهيه غذا و لباس صورت مى‌گيرد. كشاورزان براى كاشت و برداشت، زحمات زيادى متحمل مى‌شوند. محصول زحمات آنان، پس از طى چند واسطه و انجام عمليات گوناگون به دست ما مى‌رسد.