ما تصور كنند كه در كوه ها و اقيانوس ها از آغاز آفرينش آنها تاكنون، هيچ گونه تغييرى رخ نداده. البته اين پندار باطلى است و واقعيت اين است كه همه پديده ها پيوسته در حال تغيير و تحول هستند و گاهى كمالى براى آنها پديد مى‌آيد و گاهى نقصى. در كل ـ به جز اصل آفرينش ـ موجودات عالم شئونى دارند كه خالق و پروردگار هستى آنها را رقم مى‌زند. انسان نيز مشمول تدبير و ربوبيت الهى است و در هر لحظه خداوند به تدبير شئون او مى‌پردازد و همواره محتاج او است.
آنچه گفته شد، در خصوص تدبير و ربوبيت تكوينى خدا بر گستره هستى بود؛ اما در اين بين، اختصاصاً انسان و جن مشمول ربوبيت تشريعى خداوند نيز هستند؛ چرا كه علاوه بر تغيير و تحولات و تدبيرات جبرى كه همانند ساير موجودات در اين دو موجود رخ مى‌دهد، آنان از قدرت انتخاب و اختيار برخوردارند و بخشى از تحوّلاتشان با اراده خودشان انجام مى‌پذيرد. در اين عرصه، تكامل و ترقى يا سقوط و انحطاط آنها، به اراده و اختيار خودشان مستند است. در عين حال رفتارشان مشمول اراده و تدبير الهى است و علاوه بر آنكه خداوند مسير هدايت و كمال را به آنها معرفى كرده، تكامل يا انحطاطشان از دايره اراده و خواست خداوند خارج نيست، و از اين حيث نمى‌توان در هيچ شأنى استقلالى براى غير خدا قائل شد و هر رفتارى ـ حتى رفتار اختيارى انسان ـ به اراده و تدبير خداوند مستند است و اراده انسان در طول اراده الهى قرار دارد.
يكى از عجايب خلقت و نمونه هاى عظمت بى نهايت الهى، اين است كه خداوند موجودى را بيافريند و در او قدرت تصميم گيرى قرار دهد؛ بدون اينكه در حوزه رفتار اختيارى او، اراده را از خودش سلب كند؛ از اين رو بسيارى از
به سوی تو
جلسه سيزدهم: تجلى رحمت الهى در آفرينش و تدبير جهان