محدوده ادراك عقل در زمينه امور ارزشى
پرسش:
شعاع توانايى عقل در ادراك ارزش رفتارها چقدر است؟
پاسخ: وقتى سخن از ارزش رفتارها گفته مى‌شود، شايد به ذهن بيايد كه اساساً مفهوم «ارزش» چگونه بدست مى‌آيد و ارزش داشتن يك رفتار، چه ارزش مثبت و چه ارزش منفى، يعنى چه؟
بطور كلّى ارزش يك رفتار از در نظر گرفتن رابطه آن رفتار با نتيجه مطلوب و يا نامطلوبى كه به جا مى‌گذارد بدست مى‌آيد، و اعمال انسان به گونه‌اى هستند كه مى‌توانند در تأمين سعادت و خوشبختى و يا بدفرجامى و شقاوت او تأثير بگذارند. به همين دليل و از همين جا اعمال و رفتار انسان جنبه ارزشى پيدا مى‌كنند؛ اگر عملى سعادت انسان را به ارمغان آورد داراى ارزش مثبت است و اگر انحطاط و بدبختى را براى او رقم زند داراى ارزش منفى. و چنانچه رفتارى به خودى خود تأثيرى در كمال و يا سقوط انسان نداشته باشد داراى ارزش نه مثبت و نه منفى است كه در عرف دينى از آن به مباح تعبير مى‌شود. چنان كه ارزش مثبت بسته به درجه و شدّت و ضعف آن به واجب و مستحب، و ارزش منفى به حرام و مكروه تقسيم مى‌گردد. و ما مسلمانان معتقديم مجموعه رفتارها و اعمال انسان در تكامل و يا انحطاط او نقش دارند و رفتارهاى ما مى‌تواند در كمال نهايى و سعادت ابديمان تأثير بگذارد.
به ديگر سخن، مسير انسان در طريق تكامل از نقطه‌اى به سوى بى‌نهايت آغاز مى‌گردد و آنچه براى تكامل ما مفيد است و جهتش رو به بالا و خداوند است و زمينه را براى رشد معنوى انسان فراهم مى‌كند، بر حسب درجاتى كه دارد يا واجب است و يا مستحب و در درجه آخر ـ كه در اين حالت تأثيرى در رشد انسان ندارد مگر آن كه با داشتن قصد الهى از انجام آن به عملى راجح تبديل شودـ مباح است؛ و آنچه در راستاى سقوط انسان قرار مى‌گيرد و باعث مى‌گردد انسان از كمال واقعى خويش و از خداوند دور بماند حرام است و در درجه پايين‌تر مكروه.