مدل ايده‌آل و مدلهاى ترتبى حكومت اسلامى
پرسش:
آيا اسلام مدلهاى ترتبى و درجه‌بندى شده‌اى از حكومت ارائه مى‌دهد يا تنها به طرح ايده‌آل حكومت بسنده مى‌كند؟
پاسخ: براى مشخص شدن دقيق مفهوم سؤال خوب است به مقدمه‌اى كوتاه دقت كنيم.
در رابطه با ارزشها نظريه‌اى معروف به «همه يا هيچ» وجود دارد. طبق اين نظريه براى حد عالى و ايده‌آل مثلا حكومت، شرايطى را بيان مى‌كنند كه اگر حكومت تمام اين شرايط را دارا بود، حكومت ايده‌آل مى‌باشد و اگر كوچكترين شرط از اين شرايط منتفى بود ديگر آن شرايط در سطوح پايين‌تر نيز معتبر نيست. به عنوان مثال وقتى تقواى معصوم محقق نگشت ديگر آن شرط (تقوا) در سطوح پايين‌تر هم معتبر نيست. وقتى تقواى معصوم محقق نبود، اصلا تقوا براى حاكم لازم نيست و انسان فاسدى كه مرتكب گناه كبيره نيز مى‌شود مى‌تواند در رأس حكومت اسلامى قرار بگيرد. پس بايد حد عالى تقوا را داشته باشد و اگر حد عالى را دارا نيست ديگر هيچ مرتبه‌اى از تقوا معتبر نيست.
امّا از نظر اسلام ارزشها داراى مراتب است كه از پايين‌ترين مرتبه شروع ميشود تا عالى‌ترين مرتبه و مبناى اسلام در ارزشها «همه يا هيچ» و تك مرحله‌اى نيست. اسلام در مرحله اول يك طرح ايده‌آل براى حكومت مطرح مى‌كند كه تنها در شرايط خاص و توسط كسانى به اجرا در مى‌آيد كه از شرايط سخت و قابليت‌ها و شايستگى‌هايى برخوردارند كه براى نوع انسانها دست نيافتنى است و در واقع آن شكل از حكومت اسلامى توسط كسانى تصدى مى‌شود كه داراى مقام عصمتند و كوچكترين خلل و خطايى در فكر، خيال و رفتار آنها راه ندارد. اين عالى‌ترين شكل است كه اسلام آنرا ترسيم كرده است. حكومتى كه در رأس آن كسى باشد كه نه تنها از روى هوى و هوس عصيان نكند بلكه حتى ناخواسته نيز اشتباه نكند و هيچ لغزشى از او سر نزند و كاملا مصالح را رعايت كند و دقيقاً مجموعه قوانين اسلامى را بشناسد و به خوبى به اجرا