جامعه مدنى اسلام و غرب
پرسش:
ويژگى‌هاى جامعه مدنى اسلامى در مقايسه با جامعه مدنى غربى كدامند؟
پاسخ: جامعه مدنى داراى معانى گوناگونى است و از حدود دو هزار و پانصد سال پيش كه اين واژه مطرح گرديده، تفاسير و تعاريف مختلف و گاه متضادّى از آن ارائه شده است. با اين حال در عصر جديد و دوران مدرنيته معناى ويژه‌اى براى جامعه مدنى تعيين گرديده است كه مبتنى بر پايه‌هايى خاص است و كاركردهاى ويژه‌اى براى آن تعريف مى‌كنند. ما به اختصار اين معناى نوين از جامعه مدنى و مبانى آن را توضيح مى‌دهيم، و پس از نقد آن مبانى، به معرّفى جامعه مدنى برخاسته از اسلام خواهيم پرداخت.
جامعه مدنى غربى
جامعه مدنى (در معناى نوين خود) بخشى از زندگى عمومى انسان‌هاست كه مستقل از دولت است و در قالب انجمن‌ها، اصناف، احزاب، گروه‌ها، مجامع فرهنگى و... جريان مى‌يابد و نقش واسطه ميان فرد و دولت را بازى مى‌كند. جامعه مدنى در اين مفهوم بار فرهنگى خاصّى دارد كه چندان با فرهنگ اسلامى سازگار نيست، زيرا مبتنى بر مبانى ويژه‌اى است كه عبارتند از:
1. سكولاريسم (= جدا كردن دين از تمام عرصه‌هاى اجتماعى): مطابق اين پايه جامعه مدنى، انسان مى‌تواند در تمام مسائل به گونه دلخواه قانونگذارى كند و هرگز قيود دينى ـ ارزش‌ها و احكام دينى ـ مانعى بر سر راه قانونگذارى نيست، زيرا اساساً دين حق ندارد در امور جدّى زندگى دخالتى داشته باشد.
2. انسان محورى (= اومانيسم): از آنجا كه انسان و منافع او در اين ديدگاه اصل و محور همه چيز است، بنابر اين همه چيز و حتّى دين بايد در خدمت انسان باشد و هيچ دينى حق ندارد منافع انسان را تهديد نمايد وگرنه از اعتبار و پذيرش خواهد افتاد.