نظريه سياسى اسلام: تأسيسى يا امضايى؟
پرسش:
آيا نظريه اسلام در باب سياست و حكومت يك نظريه ابتكارى و به اصطلاح تأسيسى است يا يك نظريه امضايى و تاييدى؟
پاسخ: در توضيح سؤال بايد گفت: نظريه تأسيسى يا ابتكارى در اسلام نظريه‌اى است كه ابتكار خود اسلام است و از طرف خداوند نازل شده است و مثل ساير احكام تعبدى «نازل من عندالله» است. در مقابل نظريه تأسيسى، نظريه امضايى است؛ يعنى در بسيارى از مسائل، عقلا سيره و رفتارى دارند كه آن رفتار به امضاء اسلام رسيده است، اصطلاحاً به پذيرش رفتار عقلا از سوى اسلام «امضاى روش عقلا» گفته مى‌شود. مثلا مردم قبل از اسلام معاملاتى را انجام مى‌دادند كه از ناحيه اسلام چگونگى و روش معامله مشخص نشده بود، بلكه روشهاى معمول كه عقلا براى خود انجام مى‌دهند، مرسوم بود. با پيدايش اسلام روش جديدى براى معامله بيان نشد بلكه اسلام معمول معاملاتى را كه در بين مردم رايج بود امضا كرد مگر موارد خاصى كه با اسلام منافات داشت مثل معامله ربوى.
اما سؤال اين است كه آيا مسأله حكومت و سياست هم از اين قبيل است؛ يعنى يك نظريه امضايى است؟ يا اسلام مستقلا نظريه‌اى را مطرح كرده و هيچ نظر ديگرى را امضا نكرده است؟ اسلام در باب سياست و حكومت و مجموعه اصول و شيوه‌هاى كاربردى سياسى و اجتماعى، نقش ابتكارى و تأسيسى دارد نه اينكه صرفاً به امضا و قبول نظرات و آراء عقلا دست زده است. بنابراين، چون اسلام در اين باب نظريه مستقل و تأسيسى دارد، حكومت اسلامى بايد بر اساس اين نظريه تشكيل شود نه به شكل حكومت‌هاى موجود ديگر.
البته تأسيسى بودن نظريّه اسلام راجع به سياست و حكومت بدان معنا نيست كه اين دين سترگ تنها يك شكل خاصى از حكومت را براى تمام زمان‌ها و جوامع پيشنهاد كرده