خوف و رجا از خدا، عامل حركت انسانى
ما علاوه بر این‌كه باید از برخى امور بترسیم، باید از كسانى هم كه آن امور به دست آنها است حساب ببریم. مثلا، ما علاوه بر این‌كه باید از عذاب آخرت بترسیم، باید از كسى كه این عذاب به دست او است نیز حساب ببریم و او را بشناسیم. انسان گاهى از این مى‌ترسد كه مبادا مبتلا به وبا، سرطان و یا ایدز گردد و گاهى نیز كسى را مى‌شناسد كه مى‌تواند او را به این بیمارى‌ها مبتلا كند. از این‌روى، شناخت كسى كه توانایى وارد كردن عذاب و یا دفع آن را دارد، امرى لازم و ضرورى است. كسانى كه اعتقاد به معاد دارند؛ یعنى به زندگى پس از مرگ و نیز عذاب و ثواب آخرت معتقدند، اما نمى‌دانند كه اختیار این عذاب‌ها و ثواب‌ها در دست كیست، در واقع خداوند را نمى‌شناسند. از شواهد و قراین موجود چنین به دست مى‌آید كه در هزاران سال قبل، انسان‌هایى مى‌زیسته‌اند كه به عالم آخرت معتقد بوده و مى‌دانسته‌اند كه در آن‌جا گرسنگى و ناراحتى‌هایى هست. برخى از باستان‌شناسان در كاوش‌هاى خود به خوشه‌هاى گندمى برخورد كرده‌اند كه همراه با اجساد انسان‌هایى كه گویا از افراد سرشناس زمان خود بوده‌اند، دفن شده بودند. شاید آنها با این‌كار خود مى‌خواسته‌اند تا هنگام زنده شدن مردگان در عالم پس از مرگ، براى رفع گرسنگى خود از این گندم‌ها تناول كنند تا از گرسنگى تلف نشوند!
بنابراین اسلام فقط منادى وجود جهانى پس از مرگ و این‌كه در آن‌جا عذاب‌ها و ثواب‌هایى وجود دارد نیست، بلكه علاوه بر آن درصدد است تا به انسان بفهماند كه اختیار این عذاب‌ها و ثواب‌ها در دست خدا است و انسان اگر مى‌خواهد به آن عذاب‌ها مبتلا نشود، باید از خدا بترسد. البته این ترس اصالتاً ناشى از اعمال خود افراد در این دنیا است؛ یعنى اگر انسان‌ها كار بدى‌بكنند، مبتلا به عذابى مى‌شوند كه آن عذاب را خداوند بر آنها نازل خواهد كرد. انسان باید نقطه بیم و امیدش خدا باشد تا هم به مصیبت‌ها و امور نامطلوب و دنیا و آخرت مبتلا نشود و هم امور مطلوب و پسندیده دنیا و آخرت را به دست آورد، و این امر تنها در پرتو اطاعت از خداوند امكان‌پذیر است.
عامل حركت انسانى از دیدگاه معرفت اسلامى، خوف از خدا و رجاى به خداوند است. دو عامل خوف و رجا موجب مى‌شود تا انسان‌ها بر حسب مراتب ایمان و معرفت خود، به عبادت خدا بپردازند؛ عبادت برخى افراد به دلیل ترس از عذاب جهنم است و كسانى كه از درجات بالاتر ایمان برخوردارند، از ترس این‌كه مبادا از چشم خدا بیفتند او را عبادت
پندهاى امام صادق(علیه السلام) به ره‌جویان صادق
خوف و رجا