صفحه ٢٢٠

است. و خُذْ حَظَّكَ مِنْ آخِرتِكَ؛ از آنچه در اختیار تو است فقط براى تأمین نیازمندى‌هاى زندگى دنیا استفاده نكن، بلكه به فكر این باش كه از این اموال براى سعادت آخرتت هم بهره‌گیرى تا ارزش آن بى‌نهایت شود.
 
اَشكال مختلف رابطه انسان با مال دنیا
رابطه انسان با مال دنیا از چند منظر قابل بررسى است؛ یك جهت آن مربوط به دل‌بستگى انسان به مال دنیا مى‌شود. در این خصوص، تفاوتى بین مال زیاد و مال كم وجود ندارد؛ ممكن است كسى مال اندكى هم داشته باشد، ولى دل‌بستگى‌اش به آن بسیار زیاد باشد. دل‌بستگى انسان به مال دنیا، كم یا زیاد، مطلقاً مبغوض است، منتها مبغوضیتى كه به حد حرمت نمى‌رسد، اما مى‌تواند انسان را به معصیت بكشاند. اگر دل‌بستگى به مال دنیا به‌گونه‌اى باشد كه مانع انسان در راه انجام وظیفه شرعى گردد و یا به حدى باشد كه موجب كوچك‌ترین ضربه و آسیبى به فعالیت‌هاى انسان از قبیل عبادت و تحصیل گردد، بسیار مذموم است. بنابراین وظیفه انسان است كه با این‌گونه دل‌بستگى‌ها مبارزه نماید. بهترین حالت در این زمینه این است كه وجود و عدم مال دنیا براى انسان على السویه باشد؛ یعنى اگر مالك مال دنیا بود، زیاد خوشحال نشود و اگر هیچ چیز نداشت و یا اموال خود را از دست داد، خیلى غصه‌دار و ناراحت نگردد؛ چرا كه هر دو حالت براى او وسیله آزمایش و امتحان الهى است: لِكَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ؛(1) تا هرگز بر آنچه از دست شما رود دل‌تنگ نشوید و به آنچه به شما رسد دل‌شادنگردید. البته‌گفتن این‌مطلب آسان است، امارسیدن به آن، كار چندان آسانى نیست.
یكى از راه‌هاى پیدایش این حالت این است كه انسان سعى كند مقدارى از دارایى خود را، آن هم از چیزهایى كه دوست دارد، در حدى كه برایش میسّر است در راه خدا انفاق كند: لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ؛(2) هرگز به مقام نیكوكاران و خاصان خدا ـ یا درجات عالیه بهشت ـ نخواهید رسید مگر آن‌كه از آنچه دوست مى‌دارید در راه خدا انفاق كنید.
البته حسن تلاش براى كسب مال به منظور انفاق در راه خدا یك شرط دارد و آن این است كه كسب مال و ثروت به انگیزه انجام مستحبات، موجب بازماندن انسان از واجبات و مسایل