معارف بوک

1. حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمود: «إِنَّ الثَّوابَ عَلى قَدْرِ الْعَقْلِ؛ بى شک ثواب (اعمال) به مقدار عقل (انجام دهنده آن اعمال) است».(1)
از این روایت استفاده مى شود که کمیّت مهم نیست، بلکه کیفیت عمل اهمّیّت دارد و کیفیّت، زاییده عقل است. اگر انسان عاقل تمام عبادات را انجام دهد مى گوید: «ما عَبَدْناکَ حَقَّ عِبادَتَکَ؛ تو را آن گونه که شایسته توست عبادت نکردم»(2). و اگر تمام درجات معرفت را طى کند مى گوید: «ما عَرَفْناکَ حَقَّ مَعْرِفَتَک؛ آن گونه که حقّ معرفت توست، شناخت پیدا نکردم».(3) امّا انسان هاى جاهل ونادان با مختصر عملى مغرور شده و دچار توهّم مى گردند. روزى، شخصى از این دسته افراد، پس از مقدارى عبادت، براى خود ولایت تکوینى قائل شد. تصوّر کرد که اگر به فلان ماشین دستور توقّف دهد از حرکت بازمى ایستد! امّا چنین نشد و به خیال و توهّم پوچ خود پى برد.
آرى! انسان عاقل به کیفیّت عمل توجه دارد، امّا عبادت جاهل عارى از کیفیّت است.
2. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «نَوْمُ الْعاقِلِ اَفْضَلُ مِنْ سَهْرِ الْجاهِلِ؛ خواب (واستراحت) عاقل، از بیدارى (و شب زنده دارى) جاهل ارزشمندتر است».(4)
تاریخ، افراد عابدى را نشان مى دهد که عبادتشان همراه با تعقّل و تفکّر و از روى معرفت و شناخت نبود و لذا به عاقبت بسیار بدى دچار شدند. نمونه بارز آن ها، خوارج نهروانند.
شبى حضرت على (علیه السلام) و کمیل بن زیاد از یکى از کوچه هاى کوفه عبور مى کردند که صوت قرآن مردى از درون خانه اى توجّه آن حضرت را به خود جلب کرد. آن شخص این آیه را با صداى زیبا تلاوت مى کرد :